valuation of hypertensive retinopathy in patients admitted to internal medicine and cardiology wards of Khatam-al-anbia and Imam hosein hospital of Shahroud - 2014

Document Type : Research Paper

Authors

1 M.D. , Faculty of Medical, Islamic Azad university, Shahrud, Iran.

2 M.D., Ophtalmologist, Khatam – Al – Anbia hospital, Shahrud, Iran.

3 B.S, Surgical Technologist, Shahid kamyab hospital, Mashhad, Iran.

4 M.Sc in Critical care nursing. Faculty member of Islamic Azad university, Mashhad, Iran.

Abstract

Introduction: In Hypertension, the complications of target organs, including eye is move important. The hypertensive vasculopathy can be directly identified on the retinal vessels by ophthalmoscopy. This study was done to determine the prevalence of  hypertensive retinopathy in high blood pressure patients.
Materials & Methods: A total of 135 patients with hypertension that admitted in Khatam – al – anbia and Imam Hossein hospitals of Shahroud in 2014 were examined to determine the ophthalmologic stages of their retinopathy.
Results: In this study 135 hypertensive patients (62 males and 73 females) in age range of 36-75 years old (mean age: 64.5±10.3 years), mean duration of diagnosed hypertension 6.7± 5.5 years and mean duration of medical treatment 7.1±4.7 years were evaluated. Overall 57.5% of patients had hypertensive retinopathy which was less common in women (57.5%) than in men (58.1%). Also, the highest percentage of hypertension retinopathy was grade I, 61.3% of patients with positive family history, 5.9% of patients had mild hypertension (HTN), 39.3% had moderate HTN and 54.8% had severe HTN. The most common ophthalmoscopic findings in hypertensive retinopathy were: arteriole narrowing (35.1%), artrial irregularity (17.1%) and cotton wool patch and hemorrhagy (9.3%).
Conclusion: Early diagnosis and control of high blood pressure prevents ocular and other target organ hypertension complications. Positive family history of hypertension and also hypertensive complications of target organs especially cerebrovascular are risk factors for hypertensive retinopathy.  

Keywords

Full Text

مقدمه

در تعداد زیادی از بیماران مبتلا به پرفشاری خون علت مشخصی برای افزایش فشار خون یافت نمی­شود. الگوی ابتلای خانوادگی در افزایش فشار خون اولیه شایع و مطرح کننده عوامل ژنتیک است. پرفشاری خون یک بیماری بهداشتی تغذیه­ای است(1). در تمام دنیا دریافت طولانی مدت کالری بیش از انرژی مصرف شده، مصرف طولانی مدت و بیش از حد سدیم در رژیم غذایی، چاقی، مصرف الکل، زندگی کم تحرک و استرس­های روانی- اجتماعی در ایجاد پر فشاری خون دخالت دارند(2). افزایش فشار سیستولیک با عوارض متعدد بالینی مانند سکته مغزی، نارسایی قلب، سکته میوکارد، نارسایی کلیه، بیماری عروق محیطی، رتینوپاتی و مرگ زودرس ارتباط دارد. افتالموسکوپی روش آسانی است که مشاهده مستقیم بافت عصبی و ستون خون وریدی – شریانی داخل عروق شبکیه را امکان پذیر می­سازد. بعضی از علائم افتالموسکوپیک در ارزیابی شدت، پیش­آگهی یا اثرات آسیب عروقی بیماری پر فشاری خون مفید هستند(3). تغییرات مویرگی شبکیه علائم آسیب ناشی از افزایش فشار خون هستند و ممکن است در طبقه بندی عوامل خطر و تصمیم­گیری برای درمان پرفشاری خون مفید باشند. فشارخون سیستمیک با ناخوشی ومرگ ومیر ارتباط جدی دارد. این بیماری به عنوان یک مشکل بزرگ جهانی مطرح است به طوری­که، بالغ بر 50 میلیون نفردر آمریکا وتقریباً یک میلیارد نفر در سراسر جهان متاثر از آن بوده واثرات گسترده­ای بر روی اعضای مختلف بدن از جمله چشم دارد(3-4). در سال 1939 کیت واگنر و بارکر سیستم طبقه­بندی برای رتینوپاتی هایپرتانسیو ارائه نمودند که در آن زمان، اهمیت پیش­بینی­کننده داشت ولی تفاوت علائم آسیب عروقی ناشی از فشار خون و آترواسکلروز تعیین نشده بود. هوگین طبقه­بندی دیگری ارائه نمود که مزیت آن، طبقه­بندی بر اساس هیستوپاتولوژی بود(5). در طبقه­بندی اِسکی[1] که در سال 1953 ارائه گردید، تغییرات فشار خون و آرتریواسکلروزیس با توجه به ویژگی­های هر کدام جداگانه طبقه بندی شده­اند. ثابت شده است که چشم اندام هدف پرفشاری خون است. برای بررسی رتینووپاتی هایپرتانسیو معیارهای اِسکی به شرح زیر تعریف شده است:

1- گرید صفر: بدون تغییر

2- گرید I: تنگی خفیف شریان که به سختی قابل تشخیص باشد.

3-گرید II: تنگی شریانی آشکار با بی­نظمی کانونی

4- گرید III: گرید II به علاوه خونریزی شبکیه ویا وجود اگزودا

5- گرید IV : گرید III به علاوه تورمدیسک(5).

عوارض معمول فشارخون شامل آسیب اندام­های هدف نظیر آسیب قلبی و عروقی، آسیب کلیوی، آسیب مغزی و عوارض چشمی (به شکل رتینوپاتی) آن هستند. رتینوپاتی جزء درگیری­هایی است که در بیماری­های زمینه­ای و بیماری­های مزمنی همچون فشار خون، دیابت و... بوجود می­آید(6). بیماری فشار خون بر مویرگ­ها و عروق پیش مویرگی، اتورگولاسیون موضعی و عدم خون رسانی به بافت تاثیر می­گذارد. در عوارض حاد ناشی از افزایش فشارخون، ممکن است ترانسوداهای نقطه­ای اطراف مویرگی[2]  مشاهده گردد که این به نوبه خود می­تواند معادل وقوع ایسکمی در شبکه مویرگی سطحی رادیال باشد. همچنین از جمله عوارض مزمن افزایش فشار خون می­توان به میکروآنوریسم­ها، آبنورمالیتی­های میکروواسکولر درون شبکیه[3] ، خونریزی­های لکه­ای، اگزوداهای سخت، نمای دانه تسبیحی در عروق و به وجود آمدن عروق جدید در شبکیه اشاره کرد(5-6). این شرایط ممکن است با بسته شدن شاخه­های شریان و یا وریدهای شبکیه، ورید مرکزی شبکیه و یا به­وجود آمدن ماکروآنوریسم­های شریانی در شبکیه شکل پیچیده­تری به خود بگیرد. بسته شدن وریدهای شبکیه ممکن است باعث به وجود آمدن عروق جدید در شبکیه، خونریزی اطراف زجاجیه و شبکیه، به وجود آمدن مامبران­ها اطراف شبکیه و یا جداشدگی خطی شبکیه گردد(7). معاینه ته چشم بیماران مبتلا به فشار خون، با هدف بررسی از نظر رتینوپاتی با استفاده از افتالموسکوپ به­عنوان قسمتی از معاینات استاندارد این دسته از بیماران می­باشد(9). لغت رتینوپاتی دراصل فقط برای مشخص کردن اگزودای نرم و خونریزی شعله­ای استفاده می­شود. براساس کرایتریای [4]JNC  وجود رتینوپاتی، حتی درافرادی با پرفشاری خون و گرید صفر که مدرکی از آسیب ارگان در آن­ها وجود ندارد، اندیکاسیون شروع درمان ضد فشارخون می­باشد(8-9).

     در تحقیق چاتارجه وهمکاران با عنوان فشارخون و تاثیر آن بر چشم که در سال 2012 و بر روی 3500 بیمار مبتلا به پر فشاری خون انجام شد، مشخص گردید که عوارض بسیار متنوعی در این بیماران به­وجود آمده که یکی از مهم­ترین آن­ها تغییرات ساختمانی عروق چشم بوده که می­تواند مشکلات شدید، وخیم و غیر قابل جبرانی را در بینایی فرد بوجود آورد. در این پژوهش مشخص شد که 27% بیماران مبتلا به پرفشاری خون درجاتی از رتینوپاتی هایپرتنسیو را داشته که در 6% آن­ها به مراحل انتهایی رسیده است. در این مطالعه مشخص گردید که عواملی مثل سن شروع فشار خون، مدت زمان ابتلا به پرفشاری خون، وجود یا عدم وجود بیماری­های مزمن همراه مثل دیابت، نوع و کیفیت کنترل فشار خون از فاکتورهای مهم دخیل در تشدید رتینوپاتی هایپرتنسیو بوده است.  همچنین مشخص شد که با کنترل فشار خون بیمار می­توان بروز و شدت این عوارض را کاسته و گاهاً باعث توقف آن­ها گردید. درمان دارویی، رژیم غذایی مناسب، تغییر سبک زندگی و افزایش تحرک از جمله مهم­ترین راه­های کنترل فشار خون سیستمیک و به طبع آن کنترل فشار خون چشمی بوده که باعث کاهش عوارض چشمی در زمینه بروز رتینوپاتی هایپرتانسیو خواهد بود(1).  با توجه به شیوع بالای پر فشاری خون و اهمیت رتینوپاتی و عوارض وخیم آن و همچنین درمان پرفشاری خون و کنترل عوارض چشمی، این پژوهش با هدف "تعیین  تاثیر پرفشاری خون بر میزان و وضعیت رتینوپاتی هایپرتانسیو در بیماران مراجعه کننده به بخش­های داخلی و قلب بیمارستان خاتم الانبیا وامام حسین شاهرود در سال 93" صورت گرفته است.


روش کار

     این مطالعه به صورت مقطعی، در سال 93، با بررسی بر روی بیماران مبتلا به فشار خون سیستمیک بستری در بخش قلب و داخلی بیمارستان­های خاتم الانبیاء و امام حسین(ع) شاهرود که جهت شرکت در طرح رضایت داشتند صورت گرفت. تعداد 135 نفر از بیماران بستری مبتلا به پر فشاری خون شامل بیمارانی که از قبل تشخیص داده شدند و تحت درمان بوده­اند و مواردی که اخیراً پرفشاری خون در آن­ها تشخیص داده شده است، تحت شرایط یکسان و به روش سرشماری غیر تصادفی و آسان انتخاب شدند. جهت تعیین پر فشاری خون بر اساس معیارهای استاندارد تعریف فشار خون، از هر بیمار دو بار فشار خون به کمک دستگاه فشار سنج جیوه­ای با فاصله 10 دقیقه از هم و پس از آرامش کامل بیمار، از دست راست آن­ها گرفته شده و میانگین فشار خون بر اساس میلیمتر جیوه در پرسشنامه اختصاصی هر کدام از بیماران ثبت شد. در این مطالعه فشار خون طبیعی به افراد با فشار خون سیستولیک کمتر از 130 میلی متر جیوه و فشار خون دیاستولیک کمتر از 85 میلی متر جیوه اطلاق شد. پر فشاری خون خفیف فشار سیستولیک 140 تا 159 میلی متر جیوه و فشار خون دیاستولیک 90 تا 99 میلی متر جیوه، پرفشاری خون متوسط فشار خون سیستولیک 160 تا 179 میلی متر جیوه و فشار خون دیاستولیک 100 تا 109 میلی متر جیوه و پرفشاری خون شدید فشار سیستولیک 180 میلی متر جیوه یا بیشتر و فشار خون دیاستولیک 110 میلی متر جیوه یا بیشتر در نظر گرفته شد. سپس تمامی بیماران، تحت درمان استاندارد کنترل فشار خون قرار گرفتند و پس از به ثبات رسیدن وضعیت آن­ها، جهت بررسی و معاینه عروق ته چشم به چشم پزشک مجرب و همکار طرح ارجاع داده شدند. معاینه توسط افتالموسکوپی مستقیم به روش استاندارد و در محیطی آرام صورت پذیرفت. معیارهای ورود به مطالعه[5]، شامل تمامی افرادی که دارای پرفشاری سیستمیک ثابت شده بودند و رضایت شرکت در طرح را داشتند و معیارهای خروج از مطالعه[6] شامل تمامی افرادی که به دلیل عوارض چشمی تحت عمل جراحی قرار گرفته و یا رضایت شرکت در طرح را نداشتند، بود. با توجه به نوع مطالعه و مشاوره آماری، حجم نمونه معادل 120 نفر بود که با احتمال ریزش حدود 10% نمونه­ها به دلایل گوناگون، حجم نهایی نمونه 135 بیمار محاسبه شدکه با دامنه اطمینان %95 و ضریب خطای قابل قبول کمتر از 5% در طول سال 93 انجام شد. جامعه پژوهش در این مطالعه با توجه به میزان فراوانی بیماران مبتلا به پرفشاری خون کنترل نشده در جامعه و همچنین میزان مراجعه بیماران مذکور به بیمارستان­های خاتم الانبیا و امام حسین(ع) شاهرود درطی سال 93 و مشاوره آماری، حجم نمونه نهایی حدود 135 نفر به دست آمد. این بیماران جهت حضور در طرح تمام شرایط ذکر شده در قسمت­های فوق را داشتند و می­توانستند هر زمان که مایل بودند از پژوهش خارج شوند.

  نمونه­های مورد پژوهش که جهت بررسی انتخاب شدند دارای شرایط ذیل بودند:

1- تمامی بیمارانی که در بخش قلب و داخلی بیمارستان­های خاتم الانبیاء و امام حسین(ع) شاهرود بستری و دارای پرفشاری خون اثبات شده بودند.

2-همکاری لازم جهت انجام معاینات وپیگیری بررسی را داشتند.

3-سابقه عمل جراحی بر روی شبکیه چشم را نداشتند.

4-در این طرح پس از انجام معاینات عمومی و تخصصی، فشار خون در دو نوبت و به روش استاندارد (توسط دستگاه فشار سنج جیوه­ای) اندازه­گیری شد و میانگین این سنجش در پرسشنامه اختصاصی هر بیمار ثبت شد. سپس عروق ته چشم این بیماران با افتالموسکوپی مستقیم و به روش استاندارد بررسی و وضعیت رتینوپاتی هایپرتانسیو آن­ها مشخص و در برگه هر بیمار ثبت شد.

5-پس از جمع­آوری اطلاعات و ثبت در رایانه به کمک نرم افزار آماری SPSS  (نسخه16)  و روش­های آماری توصیفی و آزمون­های آماری کای مربع و T-test تجزیه و تحلیل صورت گرفته و05/0< p معنی­دار در نظر گرفته شد.

6-تمامی بیماران با رضایت کامل در طرح شرکت داده شدند و فقط از بیمارانی که اندیکاسیون بستری جهت کنترل پر فشاری خون را داشتند، استفاده شد. همچنین هیچ هزینه­ای جهت معاینات چشم پزشکی دریافت نشد. اطلاعات مورد استفاده محرمانه تلقی شد و نامی از افراد و بیماران ذکر نشد.


نتایج

     از 135 بیمار مبتلا به پرفشاری خون 62 نفر (7/%46) مرد و مابقی زن بودند. میانگین سنی 3/10 ± 5/64سال (با دامنه 75-36 سال) بود که شایع­ترین گروه مبتلا، گروه سنی 59-50 سال با 3/33 % بود. میانگین مدت زمان تشخیص پرفشاری خون 5/5±7/6 سال و میانگین مدت زمان استفاده از داروی ضد فشار خون 7/4± 1/7 سال به دست آمد. 83 نفر (3/%61 ) از افراد مورد مطالعه سابقه خانوادگی پرفشاری خون را داشتند. همچنین مشخص شد داروهای بتابلوکر شایع­ترین داروی کنترل کننده فشار خون با 4/64% در بین این بیماران بود. 78 نفر (5/%57) افراد مورد مطالعه دچار رتینوپاتی هایپرتانسیو بودند که میزان ابتلای زنان 5/57% و مردان 1/58% بود. 3/61% بیماران با سابقه خانوادگی مثبت پرفشاری خون، دچار رتینوپاتی بودند. 9/5% افراد دارای پرفشاری خون خفیف، 3/39% متوسط و 8/54% افراد مبتلا به پرفشاری خون شدید بودند. شیوع رتینوپاتی هایپرتانسیو با بالا رفتن شدت پرفشاری خون از خفیف به شدید افزایش شدیدی پیدا می­کرد به نحوی که رتینوپاتی هایپرتانسیو در نوع خفیف 2/2%، در نوع متوسط 3/39% و در نوع شدید 5/58% بود.

 از نظر طبقه بندی رتینوپاتی،  57 نفر ( 5/%42) در گرید صفر، 48 نفر (4/%35) گرید I، 25 نفر( 3/%20) گرید II و 5 نفر (8/%3) در گرید III قرار داشتند. شایع­ترین یافته­های افتالموسکوپیک رتینوپاتی هایپرتانسیو به ترتیب شامل باریک شدن عروق شبکیه[7] با 1/%35، نامنظم شدن شریان­ها[8]با1/17% وکه سفید و هموراژی[9]   با 3/9% بودند. 78 نفر (5/%57) افراد مورد مطالعه دچار رتینوپاتی هیپرتانسیو بودند که از این میان بالاترین درصد مربوط به گرید I در هر دو جنس(5/35 % مرد و 6/35% زن)می­باشد و هیچ مورد رتینوپاتی گریدIV  مشاهده نمی­گردد. همچنین با افزایش میانگین مدت ابتلا به پرفشاری فشاری خون، شاهد افزایش گرید رتینوپاتی  می­باشیم.  نتایج در جداول شماره (1-2) ارائه شده است.


[1] Scheie

[2] FIPTs

[3] IRMAs

[4] Joint national committee

[5] Inclution criteria

[6] Exclution criteria

[7] Arterial Narrowing

[8] Arterial Irregolarity

[9] Hemorrage and Cotton Wool Spot

بحث  و نتیجه گیری

در این مطالعه شیوع رتینوپاتی هایپرتانسیو در افراد با سابقه خانوادگی مثبت (3/%61) به­طور معنی­داری بیش­تر از گروه با سابقه منفی (7/%38) بود (05/0< p). بنابراین سابقه خانوادگی مثبت پرفشاری خون به عنوان یکی از عوامل خطر ابتلا به رتینوپاتی هایپرتانسیو محسوب می­شود. شایع­ترین نوع پرفشاری خون در این مطالعه نوع شدید و متوسط که به ترتیب 73% و 53%بود که نشان دهنده عدم کنترل صحیح پرفشاری خون در مبتلایان است. شایع­ترین یافته فوندوسکوپی در بیماران، باریک شدن شریانچه­های شبکیه با 1/35 %  و شایع­ترین مرحله رتینوپاتی، گرید صفر با 5/42% بود.

در مطالعه­ای در استرالیا شیوع رتینوپاتی در موارد کنترل نشده فشار خون نسبت به موارد کنترل شده بیش­تر بود ولی رابطه­ای با مدت زمان فشار خون نداشت(10). در یک بررسی مقطعی در سنگاپور شیوع تغییرات ریز عروقی شبکیه 3/8%، باریک شدن موضعی شریانچه ها 6/9%  و برای نامنظمی شریانی 7/7% بود و تمام ضایعات شبکیه همراه با پرفشاری خون بود. تغییرات ریز عروق شبکیه  در افراد مسن­تر غیر دیابت شایع­تر و با فشار خون مرتبط است که نشان دهنده تغییرات همراه با پرفشاری خون و مستقل از آتروسکلروز است(11).

در مطالعه انجام شده توسط نِگرِتو[1] در سنگاپور نیز شیوع رتینوپاتی با میزان و شدت پرفشاری خون ارتباط داشت (12). در این تحقیق میانگین مدت زمان فشار خون تشخیص داده شده در افراد مبتلا به رتینوپاتی 5/5±7/6 سال و میانگین مدت زمان مصرف داروی ضد فشار خون در افراد مبتلا به رتینوپاتی هایپرتانسیو 7/4±1/7  سال بود که نشان می­دهد شانس ابتلا به رتینوپاتی معمولاً با گذشت چند سال از زمان ابتلا به فشار خون، افزایش می­یابد. به همین دلیل تشخیص و کنترل هر چه زودتر فشار خون می­تواند شانس ابتلا به رتینوپاتی را به میزان قابل توجهی کاهش دهد(13).

در بررسی دیگری در تایوان بر روی 140 بیمار مبتلا به پرفشاری خون بدخیم، 4 مورد پرفشاری خون بدخیم به وسیله چشم پزشک تشخیص داده شد که اهمیت فوندوسکوپی را در تصمیم­گیری تشخیصی و مراقبت از پرفشاری خون بدخیم نشان می­دهد (14). بنابراین برای صحت تشخیص و کنترل زودرس فشار خون معاینه دقیق فوندوس و کنترل پرفشاری خون ضرورت دارد. استنتاج کلی این پژوهش حاکی از آن است که عواملی مانند: سابقه خانوادگی، شدت پرفشاری خون، مدت زمان ابتلا و وجود عوارض پرفشاری خون روی اندام­های هدف ( مغزی، قلبی، کلیوی) از عوامل خطر رتینوپاتی هایپرتانسیو ناشی از پرفشاری خون هستند که لازم است در بیماران با این عوامل خطر، کنترل و مراقبت بیشتری به عمل آید. همچنین لازم است جهت کنترل این عوارض، در اسرع وقت و با دقت بالا، پرفشاری خون سیستمیک کشف و تحت درمان قرار گیرد.

پیشنهادات

با توجه به نتایج حاصل از این تحقیق و تغییرات ایجاد شده در عروق ته چشم و شبکیه در بیماران مبتلا به پرفشاری خون، پیشنهاد می­شود:

1- معاینه عروق ته چشم بیماران نیز همانند سایر علائم حیاتی که قبل، حین و بعد از درمان پرفشاری خون کنترل می­شوند، مورد بررسی قرار گرفته و هرگونه تغییری در آن به سرعت تحت کنترل قرار گیرد تا از بروز عوارض و آسیب­های شدید چشمی جلوگیری شود.

2- هم چنین پیشنهاد می­شود جهت بررسی عروق ته چشم و شبکیه از وسایل و تجهیزات جدید و پیشرفته استفاده شده تا میزان خطای معاینه به حداقل برسد.

3- پیشنهاد می­شود در خصوص تشخیص و درمان پرفشاری خون و بویژه در افراد مسن که اکثراً بیماری­های زمینه­ای مثل اختلالات قلبی، کلیوی و چشمی نیز دارند، قبل از اقدام به درمان، حتماً مشاوره چشم پزشکی صورت گرفته تا در صورت وجود هر گونه مشکل در عروق ته چشم، این اشکالات برطرف گردد.

4- پیشنهاد می­شود به دلیل شیوع بسیار بالای پرفشاری خون در جامعه و به طبع آن فراوانی زیاد اختلالات عروقی ته چشم، معاینات دوره­ای عروق ته چشم جزء معاینات روتین افراد مسن و میان سال در مراکز بهداشتی درمانی قرار گرفته و معاینات آن­ها در پرونده بهداشتی هر بیمار ثبت گردد.

5- و در نهایت از آنجا که مطالعه حاضر فقط تاثیر پرفشاری خون سیستمیک را بر روی عروق ته چشم بررسی نموده است و به نظر می­رسد درمان پرفشاری خون، به طرق مختلف و با استفاده از داروهای گوناگون صورت می­پذیرد، پیشنهاد می­گردد در تحقیقات بعدی، وضعیت عروق ته چشم و شبکیه در استفاده ازانواع داروهای استفاده شده در کنترل پرفشاری خون سیستمیک و همچنین سایر اختلالات مزمن زمینه­ای مثل دیابت نیز  مورد بررسی دقیق­تری قرار گیرد.

تقدیر و تشکر

از حمایت­های معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود و نیز همکاری و کمک پرسنل محترم بیمارستان­های خاتم الانبیا وامام حسین(ع) تشکر و قدردانی می­شود.


[1] Negretto

References

1. Chatterjee S, Chattopadhyay S, Hope-Ross M, Lip PL. Hypertension and the eye: changing perspectives. J Hum Hypertens 2012; 16:667-75.
2. Grosso A, Veglio F, Porta M, Grignolo FM, Wong TY. Hypertensive retinopathy revisited: some answers, more questions. Br J Ophthalmol 2013; 89:1646-54.
3. Chaman R, Yunesian M, Hajimohamadi A, Taramsari MG. Investigating hypertension prevalence and some of its influential factors in an ethnically variant rural sample. Knowl Health 2008; 3:4.
4. Haghdoost AA, Sadeghirad B, Rezazadehkermani M. Epidemiology and heterogeneity of hypertension in Iran: a systematic review. Arch Iranian Med 2012; 11:444-52.
5. Ghorbani R, Askandarian R, Malek M, Rashidy-Pour A. Prevalence of hypertension among the adult population of Semnan province. Iran J Endocrinol Metabol 2012; 5:498-503.
6. van den Born BJ, Hulsman CA, Hoekstra JB, Schlingemann RO, van Montfrans GA. Value of routine funduscopy in patients with hypertension: systematic review. BMJ 2005; 331:73.
7. Mehr-Alizadeh S, Ghorbani R, Sharafi S. Prevalence of hypertension in 9-17 years old schoolchildren in Iranian population. Koomesh 2010; 1:7 (Persian).
8. Shirani S, Gharipour M, Khosravi A. Gender differences in the prevalence of hypertension in a representative sample of Iranian population: the Isfahan Healthy Heart Program. Acta Bio Med Atenei Parmensis 2011; 82:223-9.
9. Shoja MB, Emami M. The prevalence of hypertensive retinopathy in referral patients to hospitals of Yazd. J Qazvin Univ Med Sci 2012; 8:81-7 (Persian).
10. Pache M, Kube T, Wolf S, Kutschbach P. Do angiographic data support a detailed classification of hypertensive fundus changes? J Hum Hypertens 2012; 16:405-10.
11. Hattenbach LO, Toka HR, Toka O, Schuster H, Luft FC. Absence of hypertensive retinopathy in a Turkish kindred with autosomal dominant hypertension and brachydactyly. Br J Ophthalmol 2012; 82:1363-5.
12. Negretto AD, Rosa AA, Nakashima AA, Ortega KC, Mion Júnior D, Oyamada MK, et al. Evaluation of hypertensive retinopathy through the oscillatory potentials of the electroretinogram. Arq Bras Oftalmol 2011; 71:38-42.
13. Helvaci MR, Ozcura F, Kaya H, Yalcin A. Funduscopic examination has limited benefit for management of hypertension. Int Heart J 2011; 48:187-94.
14. van den Born BJ, Hulsman CA, Hoekstra JB, Schlingemann RO, van Montfrans GA. Value of routine funduscopy in patients with hypertension: systematic review. BMJ 2005; 331:73.
medical journal of mashhad university of medical sciences
Volume 60, Issue 2
January and February 2017
Pages 477-484

Files

Share

How to cite

Statistics