Study of the pattern of drug use among clients referring to the compulsory maintenance, treatment and reducing the harm of addicts center in Urmia in 1394

Hatamkhani, Shima; Shiva, Afshin; Pouraghdam, Reza; Nojavan, Nosrat; Ghasempour, Mahroo

doi:10.22038/mjms.2018.12146

Study of the pattern of drug use among clients referring to the compulsory maintenance, treatment and reducing the harm of addicts center in Urmia in 1394

Document Type : Research Paper

Authors

¹ Department of Clinical Pharmacy, Faculty of Pharmacy, Urmia University of Medical Sciences, Urmia, Iran.

² Department of Clinical Pharmacy, Faculty of Pharmacy, Inpatient's Safety Research Center, Urmia University of Medical Sciences, Urmia, Iran.

³ Medical Director of the Compulsory Maintenance, Treatment and Reducing the Harm of Addicts Center, Urmia, Iran.

⁴ Clinical Psychologist of the Compulsory Maintenance, Treatment and Reducing the Harm of Addicts Center, Urmia, Iran.

⁵ Student Research Committee of Pharmacy Faculty, Urmia University of Medical Sciences, Urmia, Iran.

10.22038/mjms.2018.12146

Abstract

Introduction: The purpose of this study was to investigate the pattern of substance and drug abuse in the compulsory maintenance and rehabilitation center of Yaghmour A^´la in the city of Urmia in 1394.
Materials and Methods: In this descriptive cross-sectional study, a total of 812 people who were admitted to the addiction camp of Yaghmour A^´la in the city of Urmia in 1394 were evaluated. Patients' data were collected and recorded in pre-designed forms and analyzed by SPSS20 software.
Results: All subjects were male with a mean age of 36.60 ± 8.41 years, mostly married (43.7%) and unemployed (2.51%) with primary and secondary education (4.58%). Approximately 9.56% of addicts had no history of abandonment. The majority of subjects had no previous history of physical, psychological or medication problems (1.88%, 76%, 75% respectively), but at present they often complained of psychological and physical symptoms at the same time. The history of imprisonment was found in 6.84% of people and the history of high-risk behavior in about half of the clients. The most consumed heroin was burned.
Conclusion: According to the results of this study, nearly half of the subjects had a history of extramarital tract and the heroin was the most commonly used substance. High prevalence of social harms such as low educational level and unemployment, urges targeted intervention and planning to prevent and mitigate these complications.

Keywords

Full Text

مقدمه

سوء مصرف مواد یکی از مهم‎ترین مشکلات اجتماعی و بهداشتی و از عوامل خطرساز برای سلامت هر جامعه‎ای به شمار می‎آید (1). بر اساس تقسیم بندی DSM-IV (The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders )، اختلالات مرتبط با مواد طیفــی از مشــکلات مربوط به استفاده و سوء استفاده از داروهایی مانند الکل، کوکایین، هرویین و مواد دیگـری اسـت کـه افراد برای تغییر در طـرز تفکـر، احسـاس و رفتـار خود استفاده می‎کنند. این اختلالات به دو طبقه کلی سوء مصرف مواد و وابستگی به مواد تقسیم می شوند. در سوء مصرف، استفاده از مواد بر کارکرد اجتماعی یا شغلی فرد تاثیر می‎گذارد ولی در وابستگی، واکنش‎های جسمانی تحمل مواد و نیاز به مواد بیشتر برای رسیدن به همان اثر اولیه یا نشانه‎های ترک نیز به علائم روان شناختی اضافه می شود(2).

ایران به تناسب موقعیت جغرافیایی و به دلیل هم مرز بودن با کشورهایی که از مراکز مهم تولید مواد مخدر به شمار می روند، علاوه بر اینکه به عنوان یکی از مسیرهای ترانزیت به شمار می رود، خود نیز به بازاری برای مصرف این مواد تبدیل شده است. طبق جدیدترین مطالعه ایرانی در سال 2016 ، اختلالات ناشی از مصرف مواد مخدر غیرقانونی، بر اساس معیار DSM-IV و DSM-V، 1/2 % گزارش شده بود که نشان دهنده 12/1 میلیون بزرگسال ایرانی است (3). از عوامل موثر بر الگوی مصرف مواد می توان به عوامل فردی، خانوادگی، اجتماعی اشاره نمود. ژنتیک نیز به اندازه عوامل محیطی در ایجاد اعتیاد  نقش دارد. سابقه سوء استفاده جسمی، روحی و جنسی از فرد، فقر و بی خانمانی، تحصیلات پایین، نبود شغل و سرگرمی‎های مناسب و سازنده نیز از سایر عوامل موثر به شمار می‎روند. عدم مهارت خانواده برای حمایت و راهنمایی لازم و استفاده مواد توسط اعضای خانواده از عوامل خانوادگی محسوب می‎شوند (4). با توجه به ارتباط بسیار نزدیک بیماریهای ناشی از اعتیاد مانند ایدز(5) و هپاتیت(6)، بررسی الگوی مصرف مواد در زیر گروه‎های جمعیتی و منطقه‎ای می‎تواند تعیین کننده بار این گونه  بیماری‎ها نیز  باشد و این اهمیت مطالعه الگوی مصرف مواد در جمعیت‎های مختلف را پررنگ‎تر می‎کند. مطالعه حاضر با هدف بررسی الگوی مصرف مواد مخدر در مراجعین به مرکز اجباری نگهداری و درمان و کاهش آسیب معتادین یاغموراعلی شهرستان ارومیه در سال 1394 انجام شد تا مبنایی جهت انجام پژوهش‎های تحلیلی در کمک به این مشکل اجتماعی گردد.

روش کار

مطالعه حاضر به روش مقطعی – توصیفی بر روی تمامی‎بیماران مراجعه کننده به مرکز اجباری نگهداری و درمان و کاهش آسیب معتادین (مرکز ماده16) یغموراعلی ارومیه در سال 1394 صورت گرفت. طبق ماده ۱۶مبارزه با مواد مخدر، معتادان متجاهر یعنی معتادانی که ظاهر و رفتارشان به وضوح بیانگر اعتیاد است، توسط نیروی انتظامی از سطح شهر جمع آوری می‎شوند و توسط پزشک از نظر اعتیاد و بیماریهای جسمانی و روانی تحت غربالگری قرار می‎گیرند. درصورت اثبات اعتیاد ایشان توسط آزمایشات غربالگری و نداشتن بیماری جسمانی یا روانی مغایر با نگه داری در مرکز ماده‎، 16 دستور نگهداری معتادان متجاهر توسط مقام قضایی صادر و در محل کمپ ماده ۱۶ به مدت ۱ تا ۳ ماه نگهداری و تحت درمانهای دارویی و غیردارویی قرار می‎گیرند. این مدت حداکثر به مدت یک دوره ۳ ماهه دیگر قابل تمدید است. جهت انجام تحقیق، پرسشنامه‌ای روا و پایا تدوین شد که شامل اطلاعات ویژگی‎های جمعیت شناختی مانند سن، جنس، شغل، محل سکونت، تحصیلات، وضعیت تاهل، درآمد و اطلاعات اختصاصی شامل هزینه روزانه مصرف مواد، نوع ماده مخدر مصرفی، مقدار مصرف ماده مخدر، سابقه اختلال روانی شامل اسکیزوفرنی، افسردگی، اختلالات اضطرابی، اختلالات شخصیت و ترکیبی از این نوع اختلالات و یا جسمانی شامل بیماری‎های عصبی، پوستی، دیابت، گوارشی، مشکلات تنفسی، کلیوی، هپاتیت، بیماری قلبی و ایدز، سابقه مصرف داروها شامل آلپرازولام، لورازپام، آمی تریپتیلین، دیازپام، کلونازپام، ترامادول و ترکیبی از داروهای ذکر شده، سابقه زندان، فراوانی علایم روانی و توزیع رفتارهای پرخطر بخشهای مربوط به خصوصیات فردی، عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، نوع و نحوة آسیب‌دیدگی بود.

این پرسشنامه با کمک دو نفر از اساتید داروسازی بالینی و نیز پزشک مستقر در مرکز تهیه شد؛ سپس تعدادی پرسشنامه به صورت پیش‌آزمایی (پایلوت) توسط پرسشگران آموزش‌دیده از بیماران با مصاحبه، مشاهده و ثبت اطلاعات از پرونده تکمیل گردید و مشکلات آن مجدداً مورد بررسی قرار گرفت. در پایان باتوجه به توصیفی بودن مطالعه، ویژگی‎های بیماران با بهره گیری از نرم افزار SPSS نسخه 20و Excel با کمک آماره‎های توصیفی ارایه شد.

نتایج

در مطالعه حاضر ویژگی‎های جمعیت شناسی و الگوی اعتیاد 812 بیمار مراجعه کننده به مرکز ترک اعتیاد طی سال 1394 مورد ارزیابی قرار گرفت. میانگین ± انحراف معیار سن افراد 41/8± 60/36 سال بود. در مرکز مذکور به دلیل بیشتر بودن مراجعین مرد و محدودیت امکانات، تنها پذیرش جنس مذکر صورت می‎گرفت، تمام افراد مورد بررسی در مطالعه مرد بودند. اکثریت بیماران مورد بررسی ساکن ارومیه بودند (2/81 %). در مقایسه با سایر شهرستان‎های استان، شهرستان بوکان با فراوانی نسبی 2/3% بیشترین فراوانی را داشت. کمترین فراوانی نسبی مراجعین از شهرستان شاهین دژ بود. اکثریت بیماران مورد بررسی (7/43 %) متاهل بودند و فقط 8/4% از بیماران بیوه بوده و 3/8% متارکه نموده بودند. همانگونه که در جدول1 مشاهده می‎شود، تقریبا نیمی از افراد بیکار می‎باشند، 6/11% دارای شغل تمام وقت، 1/26 % دارای شغل پاره وقت منظم و از این میان 1/0% دارای درآمد بدون کار بودند. اکثریت بیماران مورد بررسی دارای سطح تحصیلات راهنمایی (9/30 %) و ابتدایی(5/27 %) بودند و فقط 5/6 % دارای تحصیلات دانشگاهی بودند. 1/11% از بیماران بی سواد بودند. بر اساس اظهارات معتادان مورد بررسی در اکثریت موارد تاکنون اقدامی برای ترک ماده مخدر مصرفی نداشتند (1/43 %)، حدود 1/26% از بیماران، یک بار تصمیم به ترک گرفته بودند و حدود 5/2% برای بار چهارم اقدام به ترک ماده مخدر مصرفی نموده بودند. پانزده و چهاردهم درصد از بیماران سابقه زندانی شدن نداشتند، 26% سابقه یک بار زندان و 9/22% سابقه دو بار زندانی شدن را گزارش نموده بودند.

چهار بار زندانی شدن، کم‎ترین فراوانی را داشت (5/6 %) (جدول1).

بیشترین و کمترین نوع ماده مخدر مصرفی در بیماران مورد بررسی مطابق با جدول 2 به ترتیب هرویین تدخینی و حشیش بوده است. از نظر درصد فراوانی بعد از هرویین تدخینی، مصرف ترکیبی از مواد عنوان شده، بیشترین فراوانی را داشتند. 4/37% از بیماران مصرف 2 گرم ماده مخدر را گزارش نموده بودند (بیشترین فراوانی) و بعد از آن یک گرم (8/14 %) بیشترین فراوانی را داشت. 7/6% مصرف یک بسته (معادل 200 میلیگرم) کمترین فروانی را گزارش نموده بودند. به ترتیب 5/13% بیماران مصرف دو بسته (400 میلیگرم) ، 4/12 % مصرف چهاربسته (800 میلیگرم)، 9/7 % مصرف سه بسته (600 میلیگرم)، 3/7 % بالای دو گرم مصرف را عنوان نموده بودند. قابل ذکر است، مقادیر مصرف هروئین در میان معتادان بیشتر به صورت بسته تعریف می‎شود، که هر 5 بسته حدودا معادل یک گرم می‎باشد (هر بسته معادل 200 میلیگرم می‎باشد). میزان مصرف شیشه غالبا به گرم بیان می‎شود. در مورد تریاک هم میزان مصرف براساس گرم و تیغه که معادل یک مثقال است بیان می‎شود. 75% از بیماران مورد بررسی سابقه مصرف هیچ دارویی (مصرف دارو شامل آلپرازولام، لروازپام، ترکیبی از دارو، دیازپام ، کلونازپام و ترامادول) را گزارش نکرده بودند. از بین سایر داروهای گزارش شده مصرف کلونازپام با 1/11% بیشترین داروی گزارش شده بود. آلپرازولام و لرازپام کمترین فراوانی را از بین داروهای مصرف شده گزارش نموده بودند (به ترتیب 6/0 و 2/0%). هزینه مصرف مواد بیماران مورد بررسی در 7/29% موارد 10 تا 20 هزار و در 1/1% بیماران 100 هزار ریال در روز بود. در اکثریت بیماران هزینه مصرف مواد کمتر از 30 تا 40 هزار ریال بود (جدول 2).

در 1/88% از بیماران هیچ نوع اختلال روانی گزارش نشده است و افسردگی در مقایسه با سایر اختلالات گزارش شده بیشترین فراوانی را داشت (2/9 %) و در 4/0% از بیماران (کمترین فراوانی) اختلال شخصیت و در 4/0% نیز اسکیزوفرنی گزارش شده بود که کمترین فراوانی را داشتند. در 76% از افراد مورد بررسی هیچ بیماری جسمانی گزارش نشده بود، در حالیکه 7/0% هپاتیت، 4/0% ایدز، 3/3% بیماری‎های گوارشی، 2/3% بیماری‎های کلیوی، 7/2% بیماری قلبی، 7/2% بیماری عصبی، 1/1% ابتلا به دیابت و 2/2% داشتن بیماری تنفسی را عنوان نموده بودند. بیماری هایی به غیر از موارد عنوان شده بیشترین فراوانی 4/7% را به خود اختصاص داده بودند. حدودا نیمی از بیماران مورد بررسی (8/53 %) سابقه هیچ رفتار پرخطر را نداشتند. 6/27% بیماران ترکیبی از رفتارهای پر خطر شامل درگیری و ایراد جرح، خالکوبی، خودزنی، خود کشی و سرقت را گزارش نموده بودند. در بررسی فراوانی اختلالات روان شناختی در بیماران مورد بررسی، در 1/88% از بیماران هیچ نوع اختلال روانی گزارش نشده است و افسردگی در مقایسه با سایر اختلالات گزارش شده بیشترین فراوانی را داشت (2/9 %) و در 4/0% از بیماران (کمترین فراوانی) اختلال شخصیت و در 4/0% نیز اسکیزوفرنی گزارش شده بود که کمترین فراوانی را داشتند (جدول 3).

بحث

در مطالعه حاضر الگوی مصرف مواد در مراجعین به مراکز درمان و کاهش آسیب معتادین ارومیه در سال 1394 مورد ارزیابی قرار گرفت. بیشترین گروه سنی درگیر اعتیاد افراد جوان در دهه سوم و چهارم زندگی بودند (با میانگین ± انحراف معیار 41/8± 60/36 سال). در مطالعه انجام شده در کرمانشاه در سال 2010 در زنان معتاد، 9/71% افراد زیر 40 سال بودند (7). به صورت مشابه در مطالعه انجام شده در سال 1384 در استان اردبیل در معتادان خود معرف، طی پنج سال، میانگین سنی معتادین 3/36 سال با دامنه سنی 18 تا 67 سال بود (8). در بررسی دیگری در شهر ایلام طی سال‏های 1388-1392، 4/77% از افراد 16 تا 40 سال داشتند (9). در مطالعه طاهری و همکاران در شهرستان بجنورد در سال 94-93 افراد مورد بررسی در بازه سنی 18 تا 50 سال بوده و افراد 25 تا 45 سال بیشترین فراوانی را داشتند(10) . در مطالعه زیاءالدینی و همکاران در فاصله زمانی 1391-1379 در دشت خاک کرمان 8/61%، سن بالای 30 سال داشتند (11). در مطالعه کدخدایی و همکاران در شهر کاشان در معتادان مورد بررسی در فاصله زمانی دوساله از 1382 تا 1384 گروه‎های سنی 39-30 (7/36 %) و 29-20 (2/34 %) سال بیشترین گروه‎های مصرف کننده بودند (12). بنابراین به صورت کلی در اکثر مطالعات انجام شده در کشور از جمله مطالعه حاضر، اغلب بیماران جوان و در حدود دهه سوم و چهارم سنی می‎باشند. با توجه به اینکه اغلب این افراد جوان و در بهترین سنین بهره وری هستند، فقدان نیروی کار ناشی از اعتیاد آسیب جدی به جامعه وارد می‎کند و این امر بیانگر اهمیت آغاز برنامه‎های آموزشی از سنین پایین تر جهت افزایش آگاهی و توجه به سایر مشکلات موجود در بطن جامعه مانند عوامل اجتماعی و فرهنگی می‎باشد. از نظر اشتغال 51/11% بیماران بیکار و 1/26% شغل پاره وقت نامنظم داشتند (جدول 1). در مطالعه‎ای مشابه که در سال 1391 در ارومیه صورت گرفت درصد بیماران بیکار 4/45% و بیماران دارای شغل پاره وقت 5/31% بوده است (13). با توجه به اینکه این محدوده سنی در واقع جزیی از نیروی کار جامعه محسوب می‎شوند لزوم به کارگیری برنامه‎های راهبردی در راستای ساماندهی به نیروی کار مبتلا به اعتیاد ضروری به نظر می‎رسد.بیش از 100 میلیون نفر از اعضای خانواده در سراسر جهان تحت تاثیر اعتیاد یکی از افراد خانواده قرار می‎گیرند که تأثیر زیادی بر آنها دارد. اعضای این گونه خانواده ها سطح بالایی از علائم جسمی و روانی را همراه با مشکلات مالی، عملکرد کار، مهارت‎های فرزندپروری و غیره تجربه می‎کنند. چنین تاثیر نامطلوب طبیعتا جهانی است و در بین فرهنگ ها در سراسر جهان دیده می‎شود (14). در مطالعه استان اردبیل آمار طلاق و متارکه در بین معتادین 3/1% بوده (15) که کمتر از مطالعه حاضر (13%) گزارش شده بود. درمطالعه‎ای که در سال 91 در ارومیه صورت گرفت 8/5% در وضعیت متارکه و 6/12% طلاق گرفته بودند (13). در برخی مطالعات طی بررسی عوامل موثر بر ازدواج، اعتیاد یکی از عوامل موثر بر میزان طلاق در جامعه شناخته شده است (16-17). بیشتر بودن مراجعین مرد به مراکز ترک اعتیاد با نگاه فرهنگی به زن معتاد در مقایسه با مرد معتاد قابل توجیه می‎باشد. در مطالعه انجام شده در زنان معتاد شهرستان کرمانشاه، 9/71% افراد زیر 40 سال بوده (7). در بیشتر مطالعات انجام شده در کشور بیش از نیمی از مراجعه کنندگان به مراکز ترک اعتیاد متاهل می‎باشند که میتواند به دلیل متاثر شدن کانون خانواده نگران کننده باشد. بالا بودن آمار طلاق و متارکه در این مطالعه و در مطالعات مشابه، جهت جلوگیری از نابودی بنیان خانواده، درمان و پیشگیری اعتیاد در جامعه ضروری می‎باشد. در مطالعه ما که سال 1394 انجام شده است بیشترین و کمترین نوع ماده مخدر مصرفی در بیماران مورد بررسی به ترتیب هرویین تدخینی و حشیش بوده است. مصرف شیشه به عنوان یک ماده مخدر صنعتی در 4/9% بیماران و ترکیبی از مواد مخدر به عنوان ماده مخدر مصرفی در 5/22% از بیماران عنوان شده بود. در مطالعه قبلی انجام شده در ارومیه در سه ماهه اول سال 1391 در ابتدا با تریاک شروع نموده و در مصرف فعلی آن مصرف هروئین و آمفتامین و تریاک بیشترین فراوانی را داشته است (13). خوشبختانه در مطالعه ما مصرف کراک با توجه به اثرات سو آن بسیار کمتر از مطالعات مشابه ایرانی بوده است. در مطالعه ی ریماز و همکاران شایعترین ماده ی مصرفی کراک بوده است (6/50 %) (18). در مطالعه ی خلخالی و همکاران میزان مصرف هروئین 2/30 % گزارش شده است (19). در مطالعه انجام شده در اردبیل مصرف تریاک و هروئین در سال 82-81 در مقایسه با سال 1377 افزایش یافته بود (8). در مطالعه انجام شده در شهر کاشان در فاصله زمانی 1382 تا 1384 تریاک مهم‎ترین ماده مورد استفاده بود (12). در مطالعه انجام شده در استان خراسان شمالی در سال 1389 هروئین و حشیش در سال مورد بررسی بیشتر از سال‎های قبل بوده است (20). در مطالعه شهرستان فسا در زنان خود معرف که در سال 1390 انجام شد تریاک و شیره تریاک اولویت داشتند (21). در مطالعه انجام شده در بجنورد در سال 94-93 تریاک اولین ماده مورد استفاده بوده است و هروئین و حشیش در رده‎های بعدی قرار داشتند(10). در مطالعه انجام شده در روستاهای جنوب ایران توسط زیاءالدینی و همکاران در بررسی معتادان بالای 12 سال فاصله زمانی 1390-1378 در دشت خاک کرمان بیشترین نوع مواد مصرفی سیگار، تریاک و تفاله تریاک بود(11). در مطالعه بروکی میلان نیز تریاک به عنوان بیشترین ماده مصرفی (6/60 %) در بین معتادین بوده است (13). در مطالعه آسایش و همکاران نیز 5/72% از افراد شروع استفاده از مواد مخدر را با تریاک عنوان نموده بودند(22). در مطالعه حاجیان کریم اله و همکاران در مراکز ترک اعتیاد بابل و ساری در سال‌‌های87-1382 تریاک بیشترین نوع ماده مصرفی در معتادان بود، و بعد از تریاک، بیشترین (6/38 %) ماده مصرفی کراک عنوان شده بود(8). به نظر می‎رسد بر اساس جامعه مورد بررسی در الگوی مصرف معتادین مراجعه کننده به مرکز ترک اعتیاد در سال 1394 استفاده از مواد مخدر سنتی رایج تر باشد. در اکثر مطالعات انجام شده نیز همین الگو وجود دارد. با اینحال در مطالعه مروری انجام شده توسط قنبری و همکاران بر اساس چندین مطالعه که در فاصله زمانی سال‎های 1378 تا 1390 انجام شده بود، مشاهده شده که یک روند کاهشی در مصرف تریاک و هروئین به عنوان بیشترین مواد اولیه مصرفی معتادین مشاهده شده بود (23). در مطالعه ما استفاده از هروئین به شیوه تدخین بیشترین نوع مصرف بوده است (7/50 %). در مطالعه ی مشابه در سال 91 در ارومیه، شیوه اصلی مصرف مواد به صورت تدخینی (4/81 %) (13) و در مطالعه عباسی، شیوه اصلی مصرف مواد در(2/40 %) افراد کشیدن و در 9/30 % به صورت خوردن بوده است. در مطالعه امیر پور و همکاران در شهرستان بجنورد در سال 1389 روند تغییرات الگوی مصرف حاکی‌ از تغییر مادۀ مصرفی از تریاک به موادی مانند هروئین و حشیش و تغییر روش مصرف مواد از روش‌های دشواری همچون تدخین به روش‌های ساده‌تری همچون خوردن و تزریق بوده است (21). در مطالعه حاجیان کریم اله و همکاران در مراکز ترک اعتیاد بابل و ساری بیشترین روش استفاده از مواد به صورت تدخین (9/73 %)بوده است (8). به نظر می‎رسد شیوه تزریق به عنوان روش استفاده از ماده مخدر، بر اساس مطالعات انجام شده در مناطق مختلف ایران در معتادان نسبت پایینی را شامل می‎شود.

در مطالعه ما اکثریت بیماران مورد بررسی دارای سطح تحصیلات راهنمایی و ابتدایی بودند. در مطالعه انجام شده در شهر کاشان توسط کدخدایی و همکاران در فاصله زمانی 1382 تا 1384 اکثرا تحصیلات ابتدایی، در مطالعه طاهری ا و همکاران در شهرستان بجنورد در سال 94-93 در شهر بجنورد بیش از 65% افراد تا مقطع دیپلم سواد داشتند (10). در مطالعه انجام شده در ایلام 2/55% دارای تحصیلات دیپلم به بالا و تنها 3% بیسواد بودند (9) که شیوع بالایی را در قشر تحصیل کرده جامعه نشان می‎دهد. در مطالعه بروکی و همکاران حدود یک چهارم از افراد نمونه تحصیلات مقطع دبیرستان بیش از نیمی از آنها تحصیلات ابتدایی و سیکل داشته و تنها 8/12% از آنان بیسواد بودند (13) .در مطالعه انجام شده در کرمانشاه در زنان معتاد در افراد زیر 40 سال بوده بیشتر دارای سطح تحصیلات پایین بودند(7). بر اساس مطالعات انجام شده به نظر می‎رسد اکثر معتادین مراجعه کننده به مراکز ترک اعتیاد دارای سطح تحصیلات ابتدایی تا مقطع دیپلم می‎باشند و این تقریبا در تمامی مطالعات انجام شده در داخل کشور دیده می‎شود و درصد بی‎سوادی در بین افراد بسیار اندک می‎باشد (با توجه به پایین بودن کلی نرخ بیسوادی در کشور) و با بالا بودن مصرف اعتیاد در اکثر نقاط ایران و همراهی آن با آسیب‎های اجتماعی نظیر پایین بودن سطح تحصیلات همخوانی دارد. در مطالعه خلخالی و همکاران عنوان شده است که 2/30% از افراد سابقه ترک نداشتند 5/38 % از آنان یک بار سابقه ترک داشتند (19). در مطالعه ما بر اساس اظهارات معتادان 1/43% تاکنون اقدامی برای ترک مواد مخدر نداشتند و 1/26% حداقل یک بار اقدام به ترک کرده اند ولی در مطالعه شهرستان اردبیل طولانی ترین دوره ترک 1 تا 3 ماه گزارش شده بود (24). با این حال در برخی مطالعات مانند مطالعه انجام شده در معتادان مراکز ترک اعتیاد بابل و ساری، حدود 72% معتادان سابقه ترک داشتند که بیشترین علت ترک (نیمی از موارد ) عوارض جسمی و روانی گزارش شده است و حدود 25% در اثر فشار خانواده بوده است (8). در مطالعه حاضر در 1/88% از بیماران هیچ نوع اختلال روان شناختی را گزارش نکرده بودند و افسردگی در مقایسه با سایر اختلالات گزارش شده بیشترین فراوانی را داشت. در مطالعه قبلی انجام شده در ارومیه در سال 1391، 4/24% از افراد سابقه بیماری‎های جسمی و 6/12%سابقه بیماری‎های روانی را گزارش نموده بودند(13). در مطالعه حاجیان کریم اله و همکاران در مراکز ترک اعتیاد بابل و ساری در سال‌‌های 87-1382، 8/20 % از افراد مراجعه کننده سابقه بیماری‎های جسمی و بیش از 20% سابقه بیماری‎های روانی و مراجعه به روانپزشک را گزارش نموده بودند (8). در سایر مطالعات وجود بیماری‎های روانی مورد ارزیابی قرار نگرفته بود. به نظر می رسد بر اساس مطالعات موجود شیوع اختلالات روانی در افراد معتاد در مطالعات ارزیابی شده مشابه شیوع کلی اختلالات روانی (با ابزارهای مختلف تشخیصی برابر 9/21%) بوده است (25).

در مطالعه حاضر بر اساس اظهارات جمعیت مورد بررسی 4/15% از بیماران هیچ سابقه زندانی را گزارش ننموده بودند و 26% از بیماران سابقه یک بار زندان را گزارش نموده بودند و چهار بار زندانی شدن جمعیت مورد بررسی کمترین فراوانی را داشت. در مطالعه انجام شده توسط خادمی ن و همکاران در زنان معتاد استان کرمانشاه 19% زنان مصرف کننده مواد و 44% همسران آن‎ها دارای سابقه زندان بودند که می‎تواند نشانه‎ای از اثرات منفی زندانی شدن مردان بر خانواده آن ها باشد (7).

در مطالعه ما حدودا نیمی از بیماران مورد بررسی (8/53 %) سابقه هیچ رفتار پرخطری را نداشته و 6/27% بیماران ترکیبی از رفتارهای پر خطر شامل درگیری و ایراد جرح، خالکوبی، خودزنی، خود کشی و سرقت را گزارش نموده بودند. در مطالعه قبلی انجام شده در شهر ارومیه بیش از نیمی از افراد سابقه رفتارهای کنترل نشده مانند تزریق و رابطه جنسی کنترل نشده را عنوان نموده بودند (13). به نظر میرسد تغییری در وضعیت رفتارهای پر خطر در معتادان مرکز ترک اعتیاد در مقایسه با مطالعه قبلی انجام شده در شهرستان نداشته‎ایم و این ضرورت اقدامات موثرتر در جهت کاهش این رفتارها را پررنگ‎تر می‎کند. در این مطالعه سعی شده اکثر ابعاد زندگی افراد معتاد، از جمله؛ میزان مصرف، سابقهِ ترک، هزینه‎ها، مصرف داروها‎ی دیگر، اختلالات روانشناختی، بیماری‎های جسمی، رفتارهای پرخطر و محل سکونت آن‎ها در استان ارومیه در کنار یکدیگر بررسی شود. همچنین تعداد افراد درون مطالعه بسیار زیاد است که باعث می‎شود گزارش آماری قابل اسثتنادتر باشد.

یکی از محدودیت‎های مطالعه سایز نمونه بود که در مطالعات بعدی بهتر است تعداد افراد شرکت کننده در مطالعه بیشتر باشد. همچنین تمام شرکت کنندگان در مطالعه مردان بودند، در مطالعات بعدی بررسی جمعیت زنان معتاد در کنار مردان معتاد بهتر است صورت بگیرد.

نتیجه گیری

هرویین تدخینی و حشیش شایع‌ترین ماده مصرفی بوده وتقریبا نیمی از مراجعان سابقه ترک پیشین داشتند. با توجه به شیوع بالای آسیب‎های اجتماعی نظیر پایین بودن سطح تحصیلات، بیکاری و متاثر شدن کانون خانواده در افراد متاهل، ضروروت مداخله هدفمند و برنامه‎ریزی جهت پیشگیری و کاهش عوارض این معظل ضرورت پیدا می‎کند.

تشکر و قدردانی

این پژوهش با استفاده از حمایت‎های حوزه معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی ارومیه انجام شد؛ بدین وسیله از حوزه معاونت پژوهشی و نیز از اعضای محترم شورای پژوهشی دانشگاه تقدیر و تشکر می‌شود؛ همچنین از سرهنگ فیضی زاده، دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر استان آذربایجان غربی که در انجام این مطالعه، پژوهشگران را یاری نمودند، تشکر و قدردانی می‌گردد.

References

1. Tamini AK, Rigi MN. The place of social capital in the prevention and control of occurrence of crime in society. Environ Conservat J 2015; 16:49-59.

2. American Psychiatric Association. Diagnostic and statistical manual of mental disorders (DSM-5®). Washington: American Psychiatric Pub; 2013.

3. Amin‐Esmaeili M, Rahimi‐Movaghar A, Sharifi V, Hajebi A, Radgoodarzi R, Mojtabai R, et al. Epidemiology of illicit drug use disorders in Iran: prevalence, correlates, comorbidity and service utilization results from the Iranian Mental Health Survey. Addiction 2016; 111:1836-47.

4. Galanter M, Kleber HD, Brady K. The American psychiatric publishing textbook of substance abuse treatment. Washington: American Psychiatric Pub; 2014.

5. Degenhardt L, Mathers B, Vickerman P, Rhodes T, Latkin C, Hickman M. Prevention of HIV infection for people who inject drugs: why individual, structural, and combination approaches are needed. Lancet 2010; 376:285-301.

6. Wiessing L, Ferri M, Grady B, Kantzanou M, Sperle I, Cullen KJ, et al. Hepatitis C virus infection epidemiology among people who inject drugs in Europe: a systematic review of data for scaling up treatment and prevention. PloS One 2014; 9:e103345.

7. Khademi N, Leghaie Z, Alikhani A. The study of consumption pattern of addiction among women who referred to damage reducing center. Res Addict 2010; 3:79-90.

8. Hajian K, Khirkhah F, Falatoni M. Epidemiology of addiction among volunteered addicts attending in detoxification centers. J Guilan Univ Med Sci 2013; 22:22-30.

9. Naseri L, Saeimiri K, Sedi MR. A survey on the pattern of drug abuse based on demographic factors in addicts referring to addiction treatment centers in Ilam during the years 2009-2013. Ilam Police Knowl 2016; 17:67-78. (Persian)

10. Taheri A, Sadrifard S. Evaluating the causes of drug use patterns change from traditional low to high risk in North Khorasan Province case study: Bojnourd city. Knowl Quart Police North Khorasan 2015; 8:41-66. (Persian)

11. Ziaaddini H, Ziaaddini T, Nakhaee N. Pattern and trend of substance abuse in eastern rural Iran: A household survey in a rural community. J Addict 2013; 2013:297378.

12. Kadkhodaei M, Akbari H, Sokut A. Substance abuse in addicts referred to public and private substance abuse treatment centers. Int Arch Health Sci 2015; 2:63-7.

13. Brooki M. Study the consumption pattern of substances in Urmia. Res Addict 2010; 4:43-52.

14. Rane A, Church S, Bhatia U, Orford J, Velleman R, Nadkarni A. Psychosocial interventions for addiction-affected families in low and middle income countries: a systematic review. Addict Behav 2017; 74:1-8.

15. Amani F, Sadegie Ahari S, Mohammadi S, Azami A. The trend in substance abuse among addicts referred to withdrawal centers, 1998-2003. J Ardabil Univ Med Sci 2005; 5:220-4.

16. Hoseini F, Rezapour M, Esmat Saatlo M. The study of effective factors in increasing divorce rate (case study: divorced couples of Sarpolezahab town). Soc Work 2015; 4:33-41. (Persian)

17. Seifollahi H. Study of the causes of divorce: application of factor analysis method for relationships. Soc Sci Lett 1993; 3(0):141-152. (Persian)

18. Rimaz S, Mohseni S, Merghati Khoei ES, Dastoorpour M, Akbari F. Case-control study of factors influencing on drug abuse relapse in addicts referred to two recovery centers in Tehran. J Sch Public Health Instit Public Health Res 2013; 10:53-64.

19. Khalkhali SM, Najafi K, Nazifi F. The frequency of drugs and substances use in opiate dependenents. J Guilan Univ Med Sci 2006; 15:40-7.

20. Amirpour M, Ghorbany M. Investigate the changing patterns of drug use from low risk to high risk. Soc Welfare Quart 2013; 13:201-28.

21. Rezaei Z, Zarei F, Firoozi E, Ahmadi D. Pattern of illegal drug use in women referred to substance abuse control clinic in Fasa, Iran (2009-2011). J Fasa Univ Med Sci 2014; 3:305-11.

22. Asayesh H, Jahahgir F, Ghorbani M, Badeleh M, Rezapour A, Soleimani MA, et al. Substance abuse and correlation between of route of administration and age factors in substance abuser. J Res Dev Nurs Midwifery 2012-2013; 9:82-9.

23. Ghanbari A, Rabiei K. Etiology of changes in pattern of narcotic consumption in Iran. Soc Cultural Strategy J 2015; 4:243-69. (Persian)

24. Pirzadeh A, Mahdavi A, Mohammadi MA. The relationship between hearing loss and eductional failure in 5th grade students of elementary schools in Ardabil. J Ardabil Univ Med Sci 2005; 5:225-8.

25. Amin-Esmaeili M, Rahimi-Movaghar A, Hefazi M, Sharifi V, Hajebi A, Motevalian A, et al. Lessons learnt from pilot study. Abstracts of the10th Consecutive Annual Meeting of the Iranian Psychiatric Association. Iran J Psychiatry Clin Psychol 2010; 16:388.

References