Document Type : Research Paper
Authors
1 Professor, Department of Biostatistics and Epidemiology, School of Health, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran
2 Associate Professor & Consultant Physician of Clinical Toxicology, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran
3 Instructor, Academic staff of academic center for education culture and research (ACECR). Khorasan Razavi Branch
4 MSC student, Department of Biostatistics and Epidemiology, School of Health, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran
Abstract
Keywords
مقدمه
مسمومیت‌ها، جزء اورژانس‌های پزشکی و از علل مهم مرگ‌ومیر است و مهم‌ترین عامل بیماری‌های حاد در بسیاری از کشورهای در حال توسعه است (1).
سالانه تعداد زیادی در سراسر دنیا به علل مختلف (تصادفی، عمدی، شغلی، سوءمصرف مواد) دچار مسمومیت شده و به مراکز اورژانس مراجعه می‌کنند.
میزان مسمومیت در ایالات متحده آمریکا 479 در صد هزار نفر در سال 2011 و نرخ مرگ‌ومیر ناشی از مسمومیت 17 در صد هزار نفر گزارش شده است (2). مصرف عمدی داروها یکی از مشکلات عمده بهداشتی در مناطق آسیا-پاسیفیک بوده و هرساله تعداد 300 هزار مورد مرگ گزارش می‌شود(3, 4).
مسمومیت‌ها در ایران نیز از شیوع بالایی برخوردار می‌باشند، مسمومیت حاد عمدی و اتفاقی و همچنین ناشی از سوء مصرف مواد در ایران شایع است. یکی از دلایل آن می تواند دسترسی آسان به داروها و مواد شیمیایی باشد (5). همچنین مسمومیت، شایع‌ترین علت بستری و مسمومیت دارویی دومین علت مرگ در بیماران بستری شده در ایران است(6).
همه‌گیرشناسی جغرافیایی بخشی از همه‌گیرشناسی توصیفی است که به بررسی توزیع جغرافیایی میزان ابتلا و میرایی می‌پردازد(7). یکی از مهم‌ترین کاربردهای مطالعات همه‌گیرشناسی توصیفی و از جمله همه‌گیرشناسی جغرافیایی، دست‌یابی به سرنخ‌هایی جهت تعیین علل بیماری‌ها، آسیب‌ها یا مرگ‌ومیرهاو برنامه ریزی برای فراهم کردن اقدامات درمانی مناسب در محل است (8). نخستین مرحله در تجزیه و تحلیل داده‌های جغرافیایی به تصویر کشیدن آنها به‌ویژه در قالب نقشه‌های جغرافیایی است (9). ازآنجا که جدول‌های آماری در مقایسه با نقشه‌ها، از چنین توانایی برخوردار نیستند، طی سالیان اخیر کاربرد نقشه‌ها در علوم بهداشتی و پزشکی افزایش چشمگیری داشته است (10-12). آگـاهی از انتشار جغرافیایی بیماری‌ها بـرای برنامه‌ریزی‌های بهداشتی هر کشور لازم است، مسؤولین با به‌کارگیری آن از موقعیت هر بیماری در مناطق مختلف باخبر می گردند و می توانند تدابیر بهداشـتی لازم برای ساکنین آن مناطق را در سیاست‌گذاری‌های بهداشتی خود بگنجانند.
با توجه به رشد سریع جوامع شهری و سهولت دسترسی به داروها و سموم، بررسی‌های اپیدمیولوژیک مسمومیت‌ها در منطقه ضروری می‌باشد (13). از طرفی آگاهی از الگوی مسمومیت در یک منطقه خاص در شناسایی عوامل خطر و تشخیص زودرس مسمومیت نقش مهمی خواهد داشت(14). به جهت اهمیت این موضوع و ازآنجاکه هرساله تعداد زیادی از افراد در گروه‌های آسیب‌پذیر در اثر انواع مسمومیت‌ها دچار مشکلات مختلف اعم از ناخوشی خفیف تا بستری در بخش مراقبت‌های ویژه می‌شوند، بهترین راه مقابله با این معضل به‌کارگیری اقدامات پیشگیرانه است. نابراین هدف از این مطالعه بررسی توزیع فراوانی و توزیع جغرافیایی موارد مسمومیت مراجعه کننده به اورژانس مسمومین بیمارستان امام رضا (ع) در شهر مشهد بپردازیم.
روش کار
در این پژوهش توصیفی- مقطعی، اطلاعات مربوط به 5064 بیمار بستری در بخش اورژانس مسمومین بیمارستان امام رضا (ع) و ساکن در شهر مشهد از ابتدا تا انتهای سال 1392 بر اساس اطلاعات موجود در پرونده‌های بیماران مورد استفاده قرار گرفت. علت انتخاب بیمارستان امام رضا( ع) مشهد این می باشد که این بیمارستان تنها مرکز ارجاع اصلی مسمومین در سطح شهر مشهد می باشد. معیار ورود کلیه افراد مراجعه کننده و معیار خروج بیمارانی که آدرس آنها ثبت نشده بود و یا خارج از محدوده شهری مشهد بودند. پس از جمع‌آوری اطلاعات اولیه، ابتدا آمار توصیفی داده‌ها مورد توجه قرار گرفت، در توصیف داده‌ها از جداول توزیع فراوانی و شاخص های مرکزی و پراکندگی از جمله میانگین و انحراف معیار استفاده شد که در این رابطه از نرم‌افزار spss استفاده شده است.
در آنالیز جغرافیایی داده‌ها ابتدا نقشه‌های جغرافیایی براساس گستره تحت پوشش مراکز بهداشت با فرمت‌های استاندارد GIS تهیه شد. برای هر فردبستری در بخش بر اساس آدرس محل
سکونت کد اختصاصی با طول و عرض جغرافیایی مشخص روی نقشه در نظر گرفته شد و وارد نرم‌افزار Arc GIS10.2شد، سپس با استفاده از این نرم‌افزار برای هر متغیر نقشه و لایه‌ی مناسب تهیه شد به‌طوری‌که بتوان پراکندگی آن متغیر را در سطح نقشه‌ها نشان داد.
نتایج
ازمجموع 5064 بیماری که در این مطالعه موردبررسی قرار گرفتند، 2635 نفر (52 %) مؤنث و 2429 نفر ( 48 %) درصد مذکر بودند. میانگین سنی بیماران6/14 ±3/27 سال و بیشترین درصد افراد مراجعه کننده در گروه سنی 20 تا 29 سال قرار داشتند (4/41%). از نظر وضعیت تاهل بیش از نیمی از بیماران متاهل بودند (4/50%). مشخصات دمو گرافیک افراد در جدول1 نشان داده شده است.
با ترسیم نقشه پراکنش مسمومین در سطح شهر مشخص شد که میزان پراکنش مسمومین در مناطقی مانند محدوده تحت پوشش مراکز بهداشت 2 و 3 دارای بیشترین فراوانی و در مناطقی مانند مراکز بهداشت ثامن و شماره 1 دارای کمترین فراوانی است (شکل1).
توزیع جغرافیایی مسمومین به تفکیک گروه های سنی در بین
مناطق مراکز بهداشت نشان داد که در همه ی مناطق گروه سنی 20تا 29 سال دارای بیشترین فراوانی است و گروه سنی 30تا 39 سال در رتبه دو قرار دارد (شکل2).
توزیع فراوانی علت مسمومیت ها در افراد مراجعه کننده به بیمارستان امام رضا (ع) شهر مشهد نشان داد که شایع ترین علت مسمومیت مربوط به داروها 3273 مورد (6/64 %) و مواد مخدر
1161 مورد (9/22%) بوده است ( جدول2 ).
بررسی توزیع جغرافیایی مراجعین نیز نشان داد که در گستره تحت پوشش تمامی مراکز بهداشت شهر مشهد بیشترین علت مسمومیت مربوط به داروها و مواد مخدر است ( شکل3 ).
در بررسی توزیع جغرافیایی نسبت فراوانی موارد مسمومیت به جمعیت کل مناطق مراکز بهداشت مشخص شد که منطقه
تحت
پوشش مرکز بهداشت ثامن بیشترین فراوانی مسمومین را نسبت به جمعیت کل منطقه دارد به طوری که نرخ مسمومیت در این منطقه 9/20 نفر در 10 هزار نفر است و مرکز بهداشت شماره 1 دارای کمترین نرخ مسمومیت در بین مراکز است(8/13 در 10 هزار نفر) (شکل4).
بحث و نتیچه گیری:
مسمومیت ها یکی از شایع ترین علل مراجعـه ی بیماران به اورژانس ها می باشند که می توانند باعـث آسیب های جدی و حتی مرگ شـوند. بـا وجـود ایـن کـه بسیاری از مسمومیت هـا کنتـرل مـی شـوند و بـه مـرگ منتهـی نمـی شـو ند، امـا خسـارت هـای جبـران ناپذیر اقتصادی و بهداشت جسـمی و روانـی بـرای جامعـه و خانواده‌ها بـه دنبـال دارد کـه مطالعـات و بررسی های بیشتر در این زمینه را یادآور می شود.
مطالعـه ی حاضـر با هدف تعیین ویزگی های دموگرافیـک و توزیع جغرافیایی بیماران بستری شده در بخش مسمومین بیمارستان امام رضا(ع) در سال 1392 مشهد انجام گرفت. نتایج این مطالعه همسو با یافته های مطالعـات معصومی و همکاران در اصفهان، مقـدم نیـا و عبـداللهی در مازندران قاضی خوانساری و عریضی در تهران بود (15-17). مسمومیت بـا داروهـا، شایع ترین علـت مراجعـه همانند مطالعات سایر کشورها بود (5).
همانند مطالعات پیشین در شهر مشهد مواد مخدر به عنوان دومین علت مسمومیت شناخته شد. با توجه به موقعیت جغرافیایی که ایران را در مسیر عبور مواد مخدر قرار داده است، مسمومیت بامواد مخدر یکی از نگرانی های مهم در ایران است. مراکز کنترل مسمومیت باید برنامه های آموزشی و مشاورهای و پیشگیری در سطح جامعه اجرا نمایند.
ازآنجاکه اساسی‌ترین مبانی مبارزه با بیماری‌ها، ایجاد تغییر در شیوه‌ی زنـدگی مـردم اسـت، بـه نظـر می‌رسد که می‌توان از طریق آموزش و توانمندسازی مردم، سیاست‌گذاری و وضع قـوانین و مقـررات لازم به‌منظور ایجاد محیطی که مناسـب تـرویج رفتارهـا و شیوه‌های زندگی سالم باشد، به این مهم دست‌یافت و با مداخله‌ی صحیح در جامعه، می‌توان تأثیر بسیاری از عوامل خطر را از بین بـرد و یـا کـاهش داد. تشـریک مساعی بین علوم جغرافیـا و پزشـکی در جامعـه نیـاز است تا برنامه‌ریزی و به‌کارگیری یـک سیسـتم قابل‌قبول انجام گردد. در این راستا استفاده از GIS یکی از راه‌های دادن هشدارهای سلامتی به مـردم در معـرض خطر است(18). با تشخیص سریع اپیدمی ها و کنترل به موقع آنها با تعیین مکان سکونت مبتلایان می توان بـه هنگـام وقوع یک اپیدمی نحوه ی گسترش آن را پیش بینی نمـود و اقدامات پیشگیری کننده را به مکان های در معـرض خطر اختصاص داد، از طرفی با مشخص نمودن مکـان انتشـار بیماری، مردم نسبت به محیط پیرامـون خـود آگاه‌تر شده، مسائل پیشگیـری را بهتـر درک خواهنـد نمـود(19).
همچنــین بــا مشــخص شــدن مراکــز بیمــاری، هزینه‌ها و مصارف بهداشتی تعدیل می‌یابند؛ چراکه مـردم منـاطق مسـتعد بیمـاری، عوامـل خطـر را درک نموده، درصدد پیشگیری برمی‌آیند(20).
در این مطالعه مشخص شد که به‌طورکلی میزان مسمومیت در شهر مشهد از الگوی جغرافیایی یکسانی پیروی نمی‌کند و عمدتا در مناطق پایین شهر تراکم موارد مسمومیت‌ها زیادتر بوده و هرچه از مرکز شهر دورتر می شویم از میزان تراکم مسمومیت ها کاسته می شود. همچنین در مطالعه مشخص شد که م منطقه تحت پوشش مرکز بهداشت ثامن بیشترین میزان شیوع مسمومین را در بین مناطق بهداشت دارد که نیازمند تحلیل های بیشتری است. بنابراین به متولیان شهری و بهداشت شهر مشهد پیشنهاد می شود تا بر اساس این تنوع الگوی جغرافیایی، برنامه‌ریزی و اقدامات پیشگیرانه مانند نظارت و افزایش سطح آگاهی مردم را مدنظر قرار دهند. از جمله محدودیت های موجود در اجرای این مطالعه این بود که اطلاعات بیمارانی که به صورت سرپایی مداوا شده بودند ثبت نشده بود همچنین عدم توجه در ثبت دقیق اطلاعات منجر به کنار گذاشتن موارد ناقص از مطالعه شد. در این زمینه سیستم جامع تر و نظارت بیشتر در ثبت اطلاعات پیشنهاد می گردد.
)