Document Type : Research Paper
Authors
1 Associate Professor of Psychiatry, Kurdistan University of Medical Sciences, Kurdistan, Iran
2 Associate Professor of child psychology, Kurdistan University of Medical Sciences, Kurdistan, Iran
3 GP in Qods hospital, Kurdistan University of Medical Sciences, Kurdistan, Iran
Abstract
Keywords
مقدمه
خواب از نیازهای فیزیولوژیک اساسی بشر بوده و یک حالت منظم تکرار شونده و به آسانی برگشت پذیر ارگانیسم است که با بی حرکتی نسبی و بالارفتن قابل توجه آستانه واکنش به محرکهای خارجی در مقایسه با حالت بیداری مشخص است (1،2). خواب به عنوان یک عامل مهم در وضعیت سلامتی انسان ها از دیرباز مورد توجه بوده است (3). مختل شدن چرخه خواب و بیداری بر مختل شدن سایر اعمال فیزیولوژِک بدن تاثیر می گذارد. مثل کاهش اشتها، احساس خستگی، فقدان تمرکز حواس، تشدید بیماریها و مشکلات جسمی (1, 4). اختلالات خواب به دوصورت بی خوابی و بدخوابی نمایان می شوند، بی‌خوابی عبارت است از اختلال در خواب، از جمله اشکال در به خواب رفتن، اشکال در باقی ماندن در حالت خواب، بیدار شدن متناوب، بیدار شدن صبح خیلی زود، یا ترکیبی از این حالات. بدخوابی شامل خواب بیش از اندازه، خواب ناکافی، خواب با کیفیت پایین، اشکال در به خواب رفتن، بیداری های پیاپی و مشکلات تنفسی درهنگام خواب می باشد(2). به دلیل اهمیت تاثیر چرخه خواب و بیداری بر حیطه های مختلف زندگی فرد ، مثل سیستم ایمنی بدن ، کیفیت خواب از عوامل تاثیر گذار بر سلامتی افراد است (5). تخمین زده می شود که بین30 – 45% جمیت دنیا از بی خوابی رنج می برند (6). شیوع اختلالات خواب در بین جمعیت عمومی بین 15-42 % است (7).
بیماری و درد جسمی کیفیت و کمیت خواب را تحت تاثیر قرار می دهند (8). کیفیت خواب ضعیف و یا خواب آلودگی سبب کاهش کیفیت زندگی، افزایش خطرابتلا به بیماری های روانی و کاهش عملکرد روزانه می شود (9). خواب بی کیفیت باعث اختلال دراحساسات، اندیشه و انگیزش فرد می شود وهمچنین تنش ،درد و تاخیر در بهبود زخم را افزایش می دهد (1, 10). بستری شدن به طور مشخص باعث اختلال در الگوی خواب و بد خوابی می شود گاهی اوقات به نظر می رسد بیماران بستری خواب هستند، ولی معمولا خواب آنها باعث تجدید قوا و انرژی نمی شود و یک خواب بی کیفیت است (10, 11). نتایج تحقیقات نشان می دهند که کیفیت خواب در بیماران بستری در بخش های مختلف بیمارستانها پایین می باشد، به طوری که 9/45% بیماران بستری در بخش های مختلف بیمارستان کیفیت خواب نامطلوب داشتند و بیش از75 % بیماران همودیالیزی، اختلال خواب و کیفیت خواب پایین داشته اند (12- 14).
مطالعات نشان داده است که بی خوابی در بیماران بستری منجر به خستگی، تحریک پذیری و پرخاشگری و همچنین کاهش تحمل درد می شود (15). بی خوابی همچنین می تواند اثرات منفی بر وضعیت سلامتی بیماران داشته باشد و محرومیت از خواب باعث افسردگی، کاهش عملکرد سیستم ایمنی و بیماری های قلبی می گردد (16). از عوامل تاثیر گذار بر کیفیت خواب می توان به درد، نگرانی درباره بیماری، مشکلات مالی و مشکلات خانوادگی اشاره کرد (3). همچنین ، کیفیت خواب در بیماران بستری در بیمارستانها تحت تاثیر عوامل مختلفی مانند بستری شدن در بخش های مختلف بیمارستان، وضعیت تاهل، جنس، مشکلات جسمی مانند درد، تغییر عادات خواب، عوامل محیطی مثل نور و سرو صدا می باشد (12).
با توجه به مطالب گفته شده توجه به کیفیت خواب در بیماران بستری در بیمارستانها بسیار حائز اهمیت است. از آنجا که هیچ مطالعه ای در خصوص شیوع بی خوابی بیماران بستری در بیمارستانها در استان کردستان انجام نشده است و با توجه به اینکه عوامل تاثیر گذار بر کیفیت خواب مانند عوامل فردی، عوامل محیطی و رفتار پرسنل درمانی در جوامع مختلف متفاوت می باشند، این مطالعه با هدف بررسی کیفیت خواب در بیماران بستری در بخشهای جراحی و زنان بیمارستان بعثت شهر سنندج انجام گرفت.
روش کار :
این مطالعه یک مطالعه توصیفی تحلیلی است که جامعه مورد مطالعه شامل بیماران بستری شده در بخشهای جراحی و زنان بیمارستان بعثت سنندج در 6 ماهه دوم سال 1389 بوده است.
تعداد نمونه در این مطالعه با توجه به شیوع 30 % اختلال خواب درمطالعات مشابه و فاصله اطمینان 95 % و دقت 05/0 حجم نمونه در این بررسی برابر 330 نفر برآورد گردید( فرمول کوکران) که در این مطالعه پرسشنامه 34 نفر ناقص بود که اطلاعات آنها تجزیه و تحلیل نگردید. روش نمونه گیری به روش نمونه گیری تصادفی منظم بود، این رو ش نمو.نه گیری زمانی استفاده می شود که تمام اعضای جامعه تعریف شده قبلا به صورت تصادفی فهرست شده باشند.. در این روش ابتدا جانعه آماری بر تعداد نمونه تقسیم شد . سپس بر اساس جدول اعداد تصادفی ، یک عدد به شکل تصادفی انتخاب شد. عدد حاصله از تقسیم جامعه آماری بر تعداد نمونه را به عدد تصادفی جدول اعداد اضافه کرده و به ترتیب این عمل تا نمونه مورد نظر بعنی 330 نفر ادامه یافت، لازم به توضیح است چون نمونه ها به شکل تصادفی انتخاب شدند لذا، متغیر های مداخله ایی احتمالی کنترل شدند .
اطلاعات به وسیله پرسشنامه و از طریق مصاحبه با بیماران و همچنین مشاهده پرونده بیماران جمع آوری شد. پرشسنامه مورد استفاده شامل دو بخش یود: بخش اول مشخصات دموگرافیک و بیماری و عوامل مرتبط با کیفیت خواب و بخش دوم پرسشنامه ایندکس کیفیت خواب پیتسبرگ بود که یک پرسشنامه خود گزارشی است، (PSQI)1 که کیفیت خواب را بررسی می کند و بهترین ابزار مناسب برای اندازه گیری کیفیت خواب در افراد سالمند است (17) .این پرسشنامه یک پرسشنامه استاندارد و دارای 18 سوال است .این سوالات در هفت جزء طبقه بندی می شود : جزء اول مربوط به کیفیت خواب به طور ذهنی است که با یک سوال (شماره9) مشخص می شود .جزء دوم مربوط به تاخیر در خواب رفتن است که نمره آن با دو سوال یعنی میانگین نمره سوال 2 و نمره قسمت الف سوال 5 مشخص می شود. جزء سوم مربوط به مدت زمان خواب بودن است که با یک سوال (شماره4) مشخص می شود. جزء چهارم مربوط به کارائی و موثر بودن خواب بیمار است. نمره آن با تقسیم کل ساعت خواب بودن بر کل ساعتی که بیمار در بستر قرار می گیرد ضرب در عدد 100 محاسبه می شود .جزء پنجم مربوط به اختلالات خواب است و با محاسبه میانگین نمرات جزئیات سوال 5 به دست می آید. جزء ششم مربوط به مصرف داروهای خواب آور است که با یک سوال )شماره 6) مشخص می شود. جزء هفتم مربوط به عملکرد نامناسب در طول روز است که با دو سوال میانگین نمرات سوال) شماره 7و8) مشخص می شود. امتیاز هر سوال بین 0 تا 3 است و امتیاز هر جزء نیز حداکثر 3 می باشد . مجموع میانگین نمرات این هفت جزء، نمره کل ابزار را تشکیل می دهد که دامنه آن از 0 تا 21 است . هر چه نمره به دست آمده بالاتر باشد کیفیت خواب، پایین تر است. نمره بالاتر از 6 دلالت بر کیفیت خواب نامطلوب دارد. و کمتر از آن کیفیت خواب مطلوب می باشد. اعتبار پرسشنامه PSQI با آلفای کرونباخ 8/0 و پایایی آن با آزمون مجدد بررسی شد که بین 93/0 تا 98/. گزارش شده است(18).
در ابتدا با واحدهای پژوهش هماهنگی لازم به عمل آمد و نمونه ها با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی منظم مشخص و انتخاب گردیدند و در مرحله بعد ُ پس از توجیه نمونه ها و کسب رضایت از آنان ، اطلاعات جمع آوری گردید. و در نهایت اطلاعات تجزیه و تحلیل گردید.
لازم به توضیح است قبل از عمل جراحی ، اطلاعات از بیماران بستری در بخش های جراحی عمومی و زنان گرداوری شد. از آنجا که اطلاعات جمع آوری شده از بیماران مورد مطالعه محرمانه تلقی شده و فقط جهت انجام پایان نامه مورد استفاده قرار گرفت، لذا انجام این مطالعه از لحاظ اخلاقی مشکلی نداشته است.
برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS استفاده شد. از آمارهای توصیفی جهت محاسبه فراوانی مطلق و نسبی و میانگین و انحراف معیار و برای تعیین عوامل تاثیر گذار بر خواب از آزمون کای دو استفاده گردید.
نتایج:
بیشترین فراوانی مربوط به افراد خانه دار (7/27%) می باشد. فراوانی افراد از نظر جنسی برابر و بیماران متاهل با (1/60%) فراوانی بیشتری دارند. بیشترین فراوانی مربوط به گروه سنی 21 تا 30 سال (2/37 %) می باشد.
با توجه به جدول شماره 4 ، بین جنست بیماران و کیفیت خواب رابطه معنی دار ی] 003/0≥p، (1)df،7/4= [x2 وجود داشت . به طوری که کیفیت خواب مردان نسبتا" بهتر اززنان بود. و بین وضعیت تاهل بیماران و کیفیت خواب آنان رابطه معنی دار آماری] 001/0≥p، (5)df،5/6= [x2 وجود داشت . به طوری که کیفیت خواب افراد مجرد بهتر از افراد متاهل بوده است. با توجه به جدول فوق ، بین سن بیماران و کیفیت خواب رابطه معنی داری وجود داشت. به غیر از گروه سنی زیر 20 سال، در سایر گروههای سنی با افزایش سن فراوانی خواب مطلوب کمتر می شود . با توجه به نتایج مندرج در جدول فوق ، و بین ساعات کار در هفته بیماران و کیفیت خواب رابطه معنی داری ] 001/0≥p، (4)df،2/18= [x2 وجود داشت . به عبارتی با افزایش ساعات بالاتر کار در هفته فراوانی خواب مطلوب افزایش یافته است .
بحث:
به طور کلی کیفیت خواب در 7/26 % بیماران مطلوب و در 3/73 % آنها نامطلوب بود. در مطالعه ریموند1 75 % خواب نامطلوب داشتند (10). مطالعه ایزدی نیز نشان داد که کیفیت خواب بیماران سالمند پایین می باشد (12). در مطالعه کاظمی نیز بیش از نیمی از بیماران کیفیت خواب نامطلوب بوده است و نتایج مطالعه فوق ،نشان داد که بستری بیماران به نوعی سبب کاهش میزان و کیفیت خواب شده است(19). احتمالا" حضور در بیمارستان از دلایل موثر بر خواب بیماران باشد. زیرا حضور در بیمارستان سبب اضطراب و استرس، دوری از خانواده و همچنین جابجایی در محل خواب از یک سو و همچنین احتمال وجود درد و ناراحتی در اثر بیماری از سوی دیگر می شود که همه این موارد بر خواب و شرایط آن تاثیر گذار هستند.
این مطالعه نشان داد که کیفیت خواب با جنس بیماران ارتباط دارد و مردان کیفیت خواب مطلوبتری نسبت به زنان دارند. مطالعات دیگر نیز بر ارتباط جنس با کیفیت خواب تاکید دارند . از جمله مطالعه ایزدی و مطالعه کیجنا2 که جنس را یکی از عوامل مهم موثر در اختلال خواب ذکر کرده اند (12, 20). مطالعه تریبل3 نیز زن بودن را به عنوان عاملی در اختلال خواب نشان داده است (21). این یافته می تواند به دلیل وظایف زنان در خانه و دل مشغولی آنها در هنگام بستری شدن به دلیل عدم انجام امور خانه و فرزندان خود باشد که سبب ایجاد اختلال خواب در آنها می گردد، همچنین یکی از دلایل دیگر که می تواند مطرح باشد مساله یائسگی زنان است که سبب ایجاد اختلال در خواب آنها نسبت به دوران جوانی می شود. زیرا در دوره یائسگی شروع خواب با تاخیر همراه با بیدار شدن مکرر است و زمان خواب کوتاه می شود.
نتایج به دست آمده از این مطالعه نشان داد که سن افراد با کیفیت خواب آنها رابطه دارد، به طوری که در افراد سالمند کیفیت خواب نامطلوبتر و در افراد میان سال کیفیت خواب مطلوبتر می باشد که این یافته با نتایج حاصل از مطالعه ایزدی و همکاران هم خوانی دارد (12). با افزایش سن در کمیت و کیفیت خواب تغییراتی ایجاد می گردد که سبب بروز اختلالات خواب و شکایتهای مکرر ناشی از آن می گردد. از طرفی بروز بیماریهای جسمی، بروز اختلالات خواب در این گروه سنی را تشدید می نماید. همچنین بیماران سالمند مواردی چون بازنشستگی ، مرگ فرد مورد علاقه (مثلا" همسر ) راتجربه می کنند که منجر به تنش عاطفی می شود. به همین دلیل، اغلب، تاخیر در به خواب رفتن و بیداری های مکرر در طول خواب دارند. همچنین، سالمندان اغلب دارو برای کنترل ودرمان بیماریهای مزمن مصرف می کنند و این داروها می توانند بر کمیت و کیفیت خواب تاثیر گذار باشند. سالمندان احتمال بیشتری برای ابتلا به اختلالات اولیه خواب مانند آپنه انسدادی دارند که ممکن است آنها را برای اختلالات مزمن خواب مستعد کند (22).
نتایج این تحقیق نشان که کیفیت خواب با وضعیت تاهل بیماران ارتباط معنی داری دارد . به عبارتی افراد مجرد کیفیت خواب بهتری نسبت به افراد متاهل دارند،که با نتایج حاصل از مطالعه ایزدی همخوانی ندارد که این یافته می تواند به این دلیل باشد که در شرایط اقتصادی کنونی یکی از دغدغه های اصلی افراد متاهل تامین مایحتاج خانواده تحت تکفل آنها است که معمولا" افراد مجرد این دغدغه را ندارند (12).
در این مطالعه بین میزان ساعات کار در هفته بیماران مورد مطالعه با کیفیت خواب آنها رابطه وجود داشت. به طوری که با افزایش ساعات کار در هفته کیفیت خواب افراد افزایش می یابد و فراوانی خواب مطلوب بیمارانی که ساعات کار در هفته بیشتری دارند مطلوبتر بوده است. یکی از دلایل این یافته می تواند این باشد که افرادی که ساعات کار در هفته بیشتری دارند از وضعیت اقتصادی بهتری برخوردارند و دغدغه مالی کمتری جهت تامین هزینه های زندگی و حتی درمان خود را داشته اند. همچنین افراد با انجام کار بیشتر، دچار خستگی جسمی بیشتری می شوند و درنتیجه احتیاج به خواب بیشتری پیدا می کنند.
از طرف دیگر نوع شغل افراد مورد مطالعه نیز با کیفیت خواب آنها مرتبط بوده است به طوری که کارمندان بالاترین فراوانی کیفیت مطلوب و زنان خانه دار و افراد بیکار کمترین مطلوبیت را داشتند. مور1، فریدمن2 و آدامز3 نیز در مطالعات خود، نشان دادند که شغل فرد با کیفیت خواب رابطه مستقیم دارد، نتایج این مطالعات نشان داد که افراد با مشاغل و وضعیت اقتصادی اجتماعی خوب از کیفیت خواب بهتری برخوردار بودند (23-25).
نتیجه گیری:
به طور کلی می توان نتیجه گرفت کیفیت خواب بیماران بستری مورد مطالعه در حد قابل قبول نمی باشد و عواملی از قبیل سن، جنس، شغل و تاهل در آن نقش دارد. جهت بهبود وضعیت خواب بیماران در بخشها بهتر است مدیریت و پرسنل مراقبتی، اقدامات لازم را جهت بهبود کیفیت خواب با کنترل و یا حذف عواملی که سبب اختلال خواب بیماران می شوند به عمل آورند.
)