بررسی تاثیر آموزش خودمراقبتی بر کیفیت زندگی و سواد سلامت بیماران مبتلا به پرفشاری خون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه پزشک خانواده، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران.

2 گروه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران

3 3- پژوهشگر، کارشناس ارشد روانشناسی بالینی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران

4 استاد گروه اپیدمیولوژی و آمار زیستی، مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت، دانشکده بهداشت، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

مقدمه
 فشار خون بالا به علت عوارض و مرگ بالا یک مشکل عمده بهداشتی محسوب می‎شود که کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار ‎‎می‎دهد. مطالعه حاضر با هدف بررسی تاثیر آموزش خودمراقبتی بر کیفیت زندگی و سواد سلامت مبتلایان به پرفشاری خون انجام شد.
روش کار
روش پژوهش تجربی و دارای گروه آزمون و کنترل بوده است. از بین افراد مبتلا به پرفشاری خون مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی مشهد در سال 1395، 90 نفر انتخاب شدند وبه صورت تصادفی به دو گروه آزمون (45 نفر) و کنترل (45 نفر) تقسیم شدند. ابزار مورد استفاده پرسشنامه کیفیت زندگی SF-36 و پرسشنامه سواد سلامت عملکردی بزرگسالان بود. برنامه آموزشی خود مراقبتی در 4 جلسه انجام شد. داده‌های به دست آمده با توجه به فرضیه‌ تحقیق توسط تحلیل کواریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
نتایج
میانگین کیفیت زندگی در مطالعه حاضر که به دو بعد کلی سلامت روانی و سلامت جسمی تقسیم شده بود قبل از انجام مداخله در بعد روان در گروه مداخله برابر 72/48 و در بعد سلامت جسمی برابر 47/51 بود و بعد از انجام مداخله این میانگین به 97/71 در بعد روان و 37/77 در بعد سلامت جسمانی رسید در گروه کنترل نیز میانگین در بعد روان قبل از مداخله برابر 69/46 بود و در بعد سلامت جسمی نیز برابر 56/52 بود که بعد از انجام مداخله این میزان به 03/45 در بعد روان و به 47/49 در بعد سلامت جسمی رسید. این تفاوت از لحاظ آماری در بعد روان و جسمی معنادار نبود. میانگین سواد سلامت افراد در گروه مداخله، قبل از مداخله برابر 46/97 بود که بعد از انجام مداخله آموزشی به 31/130 رسید در گروه کنترل نیز این میزان قبل از مداخله برابر 64/96 بود که بعد از انجام مداخله این میزان به 46/98 رسید و این تفاوت از لحاظ آماری معنادار نبود.
نتیجه­گیری
اجرای برنامه آموزش خودمراقبتی ‎‎می‎تواند باعث بهبود کیفیت زندگی و سواد سلامت بیماران مبتلا به پرفشاری خون شود. پیشنهاد می‎شود با اجرای این برنامه آموزشی برای بیماران مبتلا به پرفشاری خون توسط مراقبین بهداشتی، گامی موثر در جهت ارتقاء کیفیت زندگی و سواد سلامت این بیماران برداشته شود.
 
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparative study of two methods of fluid therapy with Ringer’s Lactate and Ringer’s solution

نویسندگان [English]

  • Susan Gangi 1
  • Nooshin Peyman 2
  • Soheyla Meysami bonab 3
  • Habibollah Esmaily 4
1 MD, Dept. of Family Medicine, School of Medicine, Social Determinants of Health research center, Mashhad University of Medical Sciences (MUMS), Mashhad, Iran.
2 Dept. of health education & health promotion, School of Health, Social Determinants of Health research center, Mashhad University of Medical Sciences (MUMS), Mashhad, Iran
3 Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad, Iran
4 Department of Epidemiology and Biostatistics, Social Determinants of Health Research center, Mashhad University of Medical Sciences, Mashhad,Iran
چکیده [English]

Introduction: Hypertension is a major health problem due to complications and high mortality rate. It causes problems in the ability of patients for self-care and affect their quality of life. This study was aimed to assess the effect of self-care education on quality of life and health literacy in patients with essential hypertension.
Subjects & Methods: This quasi-experimental study was conducted using a pretest-posttest control group design. From patients with hypertension presenting to Mashhad Health Center, 90 patients were selected according to the eligibility criteria and were assigned randomly to two groups, the treatment group (45 patients) and the control group (45 patients).  The research tool was quality of life questionnaires and test of functional health literacy in adults. The self-care education was conducted in 4 sessions. The obtained data were analyzed by means of analysis of covariance.
Results: Regarding both the general mental and physical health, the quality of life had been divided in to before intervention psychologically 48/72 and physical health 51/47 which was increased to 71/97 psychologically, and 77/37 physically after the intervention. This difference was statistically significant in the mental aspect and physical health. Average health literacy in people before interference was 97/46 which increased to 130/31  after the intervention. This difference was statistically significant.
Conclusion: Self-care education can improve quality of life and health literacy among patients with hypertension. It is recommended that health care providers, implement these educational programs for improving the quality of life and health literacy of patients with essential hypertension.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hypertension
  • Health Literacy
  • Quality of life
  • Self-care education

اصل مقاله

مقدمه

در آستانه قرن 21 میلادی، برجسته‎ترین واقعه‎اى که جوامع و کادر بهداشتی با آن مواجه‎اند، شیوع روزافزون بیمارى‎‎هاى مزمن مى‎باشد که عادات و رفتارهای بهداشتی افراد به طور چشمگیری بر میزان ابتلا و شدت آن‎‎ها تأثیر دارند (1). پرفشاری خون[1] سومین علت مرگ و میر در دنیاست (2). نتایج تحقیقات انجام شده در ایران و جهان نشان ‎‎می‎دهد، میزان شیوع پرفشاری خون، در کلیه کشورها به ویژه در کشور ایران رو به افزایش ‎‎می‎باشد (2-3). در ایران، مطالعات اپیدمیولوژیک پراکنده‎ای در زمینه میزان شیوع فشار خون بالا انجام شده است. در گناباد شیوع فشار خون 88/20%، در کرمانشاه 14%، در تبریز 82/20% و در تهران32% گزارش شده است (4). دلیل اصلی این افزایش، عوامل متعددی مانند رشد روز افزون جمعیت، تغییرات سریع اجتماعی مانند شهرنشینی، تغییر در سبک زندگی مردم، و افزایش دوران بقای این بیماران به واسطه توسعه دانش پزشکی و کنترل بیماری گزارش شده است (1-3). فشار خون، به دلیل عدم وجود نشانه‎‎های آشکار و قابل تشخیص و عوارض ناخوشایند قلبی و عروقی ناشی از آن، به قاتل خاموش معروف است (5). این بیماری، مانند اغلب بیماری‎‎های مزمن، با شیوه زندگی، سلامت روانی و کیفیت زندگی بیماران ارتباط تنگاتنگی دارد و در صورت عدم کنترل به موقع و مناسب، موجب بروز بیماری‎‎های مختلف، ایجاد ناتوانی قابل توجه، کاهش بهره وری و در نهایت کاهش کیفیت زندگی مردم ‎‎می‎شود (6-8). اغلب موارد، درمان قطعی برای مبتلایان به این بیماری وجود ندارد و هدف درمانگران عمدتا کنترل این بیماری ‎‎می‎باشد (9). کاروالهو و همکاران در مطالعه‎ای با عنوان تاثیر پرفشاری خون بر کیفیت زندگی گزارش کردند که افراد مبتلا به پرفشاری خون در مقایسه با افراد دارای فشارخون طبیعی کیفیت زندگی پایین‎تری دارند (10). همچنین، عبادی و همکاران در مطالعه‎ای با عنوان مقایسه کیفیت زندگی مردان مبتلا به پرفشاری خون با افراد سالم به این نتیجه رسیدند که نمره کل کیفیت زندگی در افراد سالم نسبت به بیماران مبتلا به پرفشاری خون بیشتر است (11).

با توجه به موارد بالا مشخص است که یکی از عوامل مؤثر بر پیشگیری و کنترل فشار خون، برخورداری از آگاهی کافی از بیماری، عوامل مؤثر در بروز آن و نحوه پیشگیری از این بیماری می‎باشد. در عین حال یکی از عوامل بسیار تأثیرگذار بر سطح آگاهی و در نتیجه کنترل و پیشگیری مؤثرتر بیماری فشارخون سواد سلامت است. سواد سلامت، حاصل تشریک مساعی عوامل اجتماعی و فردی بوده و به نگرانی‎‎ها و ابعاد سواد در زمینه سلامت می‌پردازد و به عنوان شاخص حیاتی و مهم در نتایج و هزینه‎‎های مراقبت‎‎های بهداشتی شناخته شده است (12-13). طبق مطالعات مرکز استراتژی‎‎های مراقبت سلامت آمریکا، افراد دارای سواد سلامت اندک با احتمال کمتری اطلاعات نوشتاری و گفتاری ارایه شده توسط متخصصان سلامت را درک و به دستورات داده شده عمل می‎کنند و وضعیت سلامت نامطلوب‎تری دارند، میزان بستری شدن و مراجعه به پزشک در آن‎‎ها بیشتر است، در مهارت‎‎های خود مراقبتی ضعیف‎تر عمل می‎کنند، مراقبت پیشگیرانه کمتری دارند و در نتیجه هزینه‎‎های پزشکی بیشتری را متحمل می‎شوند (14). عقیده بر این است که آموزش می‎تواند در تغییر رفتار بهداشتی، شناخت و درک بیماران مؤثر واقع شود (15). نتایج پژوهش خسروی و احمدزاده نشان داد سطح سواد سلامت بیماران در سطح مرزی و ناکافی قرار دارد. ناکافی بودن سواد سلامت باعث می‎شود تا پیام‎‎های بهداشتی به طور درست به بیماران انتقال داده نشود (16).

در بیماری‎‎های مزمن، آموزش، قسمت ویژه‎ای از برنامة مراقبتی می‎باشد که بیمار را به طور فعال در امر مراقبت خویش شرکت می‎دهد و باعث مقابلة بهتر با وضعیت موجود می‎شود. یکی از روش‎‎های آموزشی که موجب ارتقای رفتار بهداشتی بیمار می‎شود آموزش خودمراقبتی است. این شیوة آموزشی توضیح می‎دهد که چرا و چطور افراد از خودشان مراقبت می‎کنند (17). انسان بالغ اعمالی را یاد می‎گیرد و انجام می‎دهد تا بقا، کیفیت زندگی و خوب بودن خودش را هدایت کند مراقبت از خود باید آموخته و به طور عمدی و دایمی انجام شود. فراگیری فعالیت‎‎های خودمراقبتی می‎تواند فرد را به سمت حفظ سلامتی و خوب بودن سوق دهد، سازگاری فرد را با بیماری افزایش دهد، توان مراقبت از خود را در افراد بیشتر کند و میزان ناتوانی و از کارافتادگی بیماران و هزینه‎‎های درمانی را کاهش دهد (17-18). بابابیگی و همکاران در مطالعه‎ای بر روی 112 بیمار مبتلا به فشارخون بالا در شیراز نشان دادند که برنامه‎‎های آموزشی ‎‎می‎توانند موجب افزایش آگاهی، بهبود خود مدیریتی و اصلاح سبک زندگی در این بیماران شوند (19). مطالعات محدودی در زمینه تاثیر آموزش خودمراقبتی بر کیفیت زندگی و سواد سلامت بیماران مبتلا به فشار خون انجام شده است. لذا پژوهش حاضر با هدف تعیین تاثیر آموزش مراقبت از خود بر کیفیت زندگی و سواد سلامت بیماران مبتلا به پرفشاری خون انجام شد.

روش کار

پژوهش حاضر، یک طرح آزمایشی با پیش آزمون، پس آزمون و گروه کنترل ‎‎می‎باشد.

جامعه آماری این پژوهش، بیماران مبتلا به پرفشاری خون تحت پوشش مرکز بهداشتی درمانی توس مشهد در سال 1395 بود، که طی آمارگیری سال 1395 در مجموع 360 نفر بیمار مبتلا به فشار خون اساسی تحت پوشش این مرکز هستند. نمونه این تحقیق را، تعداد90 نفر از بیماران مبتلا به فشار خون اساسی تشکیل دادند که به روش نمونه گیری تصادفی از بین 360 بیمار انتخاب و به صورت جایگزینی تصادفی، در دو گروه آزمون و کنترل قرارگرفتند (هر گروه 45 نفر). حجم نمونه بر اساس مقاله عمیدی مظاهری و همکاران که درآن درصد افرادی که در گروه آموزشی رفتار مناسب داشته‎اند70/0 و در گروه کنترل 24/0 بود تعیین شد (20). لذا با اطمینان 95% و توان 80% حجم نمونه 45 نفر در هر گروه به دست آمد. این بیماران توسط پزشک معالج تشخیص فشارخون گرفته بودند.

 به منظور رعایت موازین اخلاقی ابتدا پس از تصویب رساله توسط کمیته پژوهشی دانشگاه و تایید جنبه‎‎های اخلاقی پژوهش، پژوهشگر به مراکز بهداشتی درمانی معرفی و مجوز انجام تحقیق از آن مراکز اخذ گردید. کلیه شرکت کنندگان نیز آگاهانه و داوطلبانه در نمونه گیری شرکت کردند و از نظر محرمانه بودن اطلاعات به آن‎ها اطمینان داده شد و بیان گردید که در هر زمانی قادر به ترک جلسات هستند. ملاک‎‎های ورود به مطالعه عبارت بودند از: دامنه سنی 20 تا 60 سال، سطح تحصیلات سیکل به بالا، داشتن فشارخون اولیه و رژیم دارویی مشابه (مهار کننده‎‎های ACE، بلوک کننده‎‎های آنژیوتانسین و بتا بلوکرها).

 ملاک‎‎های خروج از مطالعه شامل سابقه داشتن بیماری‎‎های جسمی و روانی که نیاز به دارو یا رژیم خاصی داشتند بود که با استفاده از پرونده‎‎های موجود بیماران و مصاحبه بالینی تشخیص داده شده بودند و همچنین یکی دیگر از معیارهای خروج غیبت بیش از یک جلسه بود. بیماران به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. پس از تخصیص واحدهای پژوهش در گروه‎‎ها، فرم مشخصات دموگرافیک و پرسشنامه‎‎های کیفیت زندگی و سواد سلامت، توسط بیماران هر دو گروه، قبل و بعد از اجرای برنامه آموزش خودمراقبتی تکمیل شدند. از افراد گروه آزمایش خواسته شد که در روزهای آتی برای شرکت در کلاس آموزشی که توسط پژوهشگر در مرکز بهداشت تشکیل ‎‎می‎شد به مرکز بهداشتی درمانی توس مراجعه نمایند. بیماران گروه آزمایش در چهار جلسه آموزش خودمراقبتی که توسط پژوهشگر هر هفته در مرکز بهداشت ارائه گردید، شرکت نمودند. هر جلسه به مدت 45 دقیقه برگزار شد.

شیوه مداخله

جلسه اول: معارفه و بیان داوطلبانه بودن پژوهش. تعریف فشارخون و معین کردن اعتقادات، افکار و احساسات بیماران در مورد بیماری

جلسه دوم: جلسات به صورت بحث گروهی درباره عوارض بیماری فشار خون و اهمیت تداوم رفتارهای خودمراقبتی در حفظ سلامتی و کنترل عوارض. ارایه جزوه در پایان جلسه

جلسه سوم: آموزش مصرف داروها، اهمیت رژیم غذایی، تحرک و فعالیت و ارایه جزوه در پایان جلسه.

جلسه چهارم: بحث راجع به عوامل ایجادکننده استرس و نقش استرس بر شروع، تشدید و تداوم بیماری فشارخون و آموزش تن آرامی و تنفس دیافراگمی. ارایه جزوه در پایان جلسه

در نهایت داده‎‎های پژوهشی با روش تحلیل کوواریانس چند متغیره، و با استفاده از نرم افزار SPSS-22 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

ابزار گرد آورى داده‎‎ها

پرسشنامه کیفیت زندگی[2]: فرم 36 عبارتی توسط اورلی در سال 1992 در کشور آمریکا طراحی شد و اعتبار و پایایی آن در گروه‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. هدف از طرح پرسشنامه، ارزیابی حالت سلامت از هر دو نظر وضعیت جسمانی و روانی است که به وسیله‌ی ترکیب حیطه‌های هشت‌گانه تشکیل دهنده سلامت به دست می‌آید. این پرسشنامه دارای 36 عبارت است که هشت حیطه‌ی مختلف سلامت را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. چهار زیر مقیاس عملکرد جسمانی، محدودیت در ایفای نقش جسمانی، درد بدنی و سلامت عمومی در مجموع نمره سلامت جسمانی و چهار زیر مقیاس سلامت روانی، خستگی یا نشاط، عملکرد اجتماعی و محدودیت در ایفای نقش اجتماعی در مجموع نمره سلامت روانی را به دست می‌دهند (21).

این پرسشنامه دارای استاندارد جهانی است و در ایران نیز روایی و پایایی آن تایید گردیده است. در پژوهش منتظری و همکاران تحلیل همخوانی داخلی نشان داد که به جز مقیاس نشاط (65/0=α) سایر مقیاس‌های پرسشنامه (SF-36) از حداقل ضرایب استاندارد پایایی در محدوده 77/0 تا 90/0 برخوردارند. همچنین آزمون روایی همگرایی به منظور بررسی فرضیات اندازه‌گیری با استفاده از همبستگی هر سوال با مقیاس فرضیه سازی شده نیز نتایج مطلوبی را به دست داده و تمامی ضرایب همبستگی بیش از مقدار توصیه شده 4/0 به دست آمده است (22). مفاهیمی که توسط این پرسشنامه سنجیده می‌شود، اختصاص به سن و گروه خاصی ندارد. دامنه‌ی نمرات مقیاس(SF-36) در محدوده‌ی 0 تا 100 می‌باشد که در هر مورد نمره بالاتر نشانگر وضعیت بهتر کیفیت زندگی از لحاظ آن بعد می‌باشد (21).

پرسشنامه سواد سلامت عملکردی در بزرگسالان[3]: پرسشنامه سواد سلامت توسط منتظری و همکاران در سال 1393 طراحی گردیده است که شامل 33 گویه و 5 مولفه ‎‎می‎باشد مولفه‎‎ها عبارتند از: دسترسی شامل گویه‎‎های 1 الی 6 ، مهارت خواندن شامل گویه‎‎های 7 الی10، فهم شامل گویه‎‎های 11 الی 17، ارزیابی شامل گویه‎‎های 18 الی 21 و تصمیم گیری و کاربرد اطلاعات سلامت شامل گویه‎‎های 22 الی 33 ‎‎می‎باشد. کل سواد سلامت که می‎توانست عددی بین 0 تا 100 باشد، محاسبه شد. در نهایت نمره سواد سالمت عملکردی آزمودنی‎‎ها، بر اساس نقاط برش 59 و 74 به سه سطح ناکافی (59-0)، مرزی (74-60) و کافی (100-75) تقسیم گردید. پایایی پرسشنامه در کل مقدار 89/0 به دست آمد (22).

نتایج

تحلیل‌های آماری در مورد سن، جنس و تحصیلات نشان داد که دو گروه از نظر این متغیرها همگن بودند. (24 نفر)%53 از گروه آزمون زن و (21 نفر)%46 مرد ‎‎می‎باشند. همچنین (25 نفر)%55 از گروه کنترل، زن و (20 نفر)%44 مرد ‎‎می‎باشند. میانگین سنی آزمودنی‌ها در گروه آزمایش 04/8±60/37  و در گروه کنترل 90/7±77/36 سال بود و در دامنه سنی 60-25 سال قرار داشتند. از نظر وضعیت تحصیلی، گروه آزمایش (22 نفر)%49 راهنمایی، (19 نفر)%42 دبیرستان و (4 نفر)%9 دانشگاهی بودند؛ گروه کنترل (17 نفر)%38 راهنمایی، (23 نفر)%51 دبیرستان و (5 نفر)%11 دانشگاهی بودند.


[1] - Essential Hypertension

2 - Quality of Life Questionnaire

[3] -  Functional Health Literacy in Adults (TOFHLA) The Test of

 

جدول 1 میانگین و انحراف معیار نمرات مربوط به کیفیت زندگی و سواد سلامت در مراحل در مراحل قبل و بعد از مداخله در دو گروه آزمون و کنترل را به تفکیک نشان می‌دهد. مقادیر نمایش داده شده در جدول 1 حاکی از آن است که میانگین نمرات پس‌آزمون گروه آزمون نسبت به پیش‌آزمون در متغیرهای کیفیت زندگی و سواد سلامت افزایش پیدا کرده است، در حالی‌که در گروه کنترل این تفاوت ناچیز است. به‌منظور تحلیل داده‌های پژوهش و از بین‌بردن اثر پیش‌آزمون بر پس‌آزمون از تحلیل کواریانس استفاده گردید. ابتدا پیش‌فرض‌های لازم جهت استفاده از این تحلیل (بررسی همگنی واریانس‌ها، نرمال بودن توزیع نمرات و همگنی شیب رگرسیون) ورد بررسی قرار گرفت. نتایج این پیش فرض‎‎ها نشان داد که می‌توان از تحلیل کواریانس استفاده کرد.

جدول 2 تأثیر آموزش خودمراقبتی بر کیفیت زندگی و سواد سلامت را در پس‌آزمون نشان می‌دهد. همان‌طور که مشاهده می‌شود، تأثیر عضویت گروهی بر کیفیت زندگی و سواد سلامت معنادار است و بین گروه آزمایش و گواه تفاوت معناداری وجود دارد (05/0>p). در نتیجه تأثیر آموزش خودمراقبتی بر بهبود کیپفیت زندگی و سواد سلامت معنادار است.

بحث و نتیجه گیرى

نتایج نشان داد که میانگین و انحراف معیار نمره ابعاد کیفیت زندگی (سلامت جسمی و سلامت روانی) قبل از مداخله، در هر دو گروه آزمون و کنترل پایین بود. این یافته با نتایج مطالعه عبادی و همکاران (2011) و کاروالهو و همکاران (2013) همسو است و آن‎ها نیز گزارش نمودند که ابعاد کیفیت زندگی افراد مبتلا به بیماری فشار خون در سطح پایین قرار دارد (10-11). لاورنس و همکاران در مطالعات خود، دلایل کاهش کیفیت زندگی در افراد مبتلا به فشار خون نسبت به افراد سالم را مراجعات مکرر افراد مبتلا به مراکز درمانی، استرس و علایم غیر اختصاصی فشار خون گزارش کردند (23).

و همچنین نتایج پژوهش نشان داد که در گروه آزمون، آموزش خودمراقبتی موجب بهبود ابعاد کیفیت زندگی این بیماران شده است، در حالی که در گروه کنترل، ابعاد کیفیت زندگی، قبل و بعد از مداخله تغییری نداشته است. نتایج مطالعه بابایی بیگی و همکاران (2014) نشان داد که آموزش خودمراقبتی موجب افزایش آگاهی، تغییر سبک زندگی و بهبود تبعیت دارویی بیماران فشار خون ‎‎می‎شود (19). مدیریت موفق بیماری پرفشاری خون نیازمند تعهد بیمار در دستیابی و حفظ فشار خون در حد طبیعی ‎‎می‎باشد و رفتارهای سبک زندگی سالم و خودکارآمدی به دنبال آموزش در مبتلایان به بیماری فشاری خون بهبود ‎‎می‎یابند (24). مطالعه آقاجانی و همکاران (2013) نشان داد که هر دو روش آموزش سخنرانی و بسته آموزشی ‎‎می‎توانند برخی ابعاد کیفیت زندگی مبتلایان به پرفشاری خون را بهبود بخشند (25). هانت و همکاران (2004) گزارش دادند که ارسال پستی دو بسته آموزشی در فواصل 3 ماهه به مبتلایان پرفشاری خون تاثیری بر فشارخون سیستولیک و دیاستولیک ندارد (26). در بررسی اثر آموزش در مبتلایان به پرفشاری خون پارک و همکاران (2011) نشان دادند که اجرای برنامه آموزشی همراه با انجام ورزش ‎‎می‎تواند در کنترل فشارخون، بهبود خودکارآمدی و کیفیت زندگی مرتبط با سلامتی در مبتلایان به پرفشاری خون موثر باشد (27). فرناندز و همکاران (2008) دریافتند که آموزش با هدف ارائه مشاوره در زمینه اصلاح سبک زندگی ‎‎می‎تواند فشار خون را کم کند و تبعیت از رژیم دارویی را افزایش دهد (28). همانگونه که گفته شد بیماران تمایل به کسب اطلاعات درباره بیماری خود دارند و انتظار دارند پزشک این اطلاعات را در اختیار آنان قرار دهد؛ اما آنها همیشه در کسب اطلاعات موفق نیستند. از جمله موانع انتقال اطلاعات از پزشک به بیمار عبارتند از: کم حوصلگی پزشک، مهارت‎‎های ضعیف ارتباطی طرفین، بی توجهی به احساس نیاز بیمار به اطلاعات و تفاوت در مفاهیم زبانی پزشک و بیمار (پزشک از کلمات تخصصی استفاده می کند که برای بیمار قابل فهم نیست و یا زبان بیمار و پزشک کاملا متفاوت است). اگر نیاز و تمایل بیمار در دسترسی به اطلاعات مورد توجه قرار گیرد، می تواند روند درمان، بهبودی و پیشگیری از عوارض ثانویه بیماری و دوره نقاهت را کوتاه نماید؛ چون بیماران به پزشک اعتماد بسیاری دارند. حال اگر پزشک زبان بیمار را بشناسد و در سطح آن زبان گفتاری با وی گفتگو نماید این انتقال دانش بر پایه رغبت و اعتماد با سرعت و کیفیت بالا صورت می‎گیرد (29). 

امروزه دولت‎‎ها و سیستم‎‎های بهداشتی و درمانی در سراسر جهان به بهبود کیفیت زندگی مردم خود توجه دارند و ‎‎می‎کوشند تا با به کارگیری خدمات بهداشتی- درمانی و شیوه‎‎های نوین درمانی، رفاه جسمی، روانی و اجتماعی افراد و جامعه را بیشتر تامین کنند و آثار ابتلا به بیماری‎‎ها را کاهش دهند(8،30). ابتلا به بیماری فشار خون موجب محدودیت‎‎های فراوانی در رژیم غذایی مثل محدودیت در مصرف نمک و چربی‎‎های اشباع شده، تغییر در نحوه انجام کارهای روزانه و فعالیت‎‎های ورزشی- تفریحی و غیره در این بیماران ‎‎می‎شود. در کنار این محدودیت‎‎ها، عدم درمان قطعی بیماری و لزوم رعایت رژیم غذایی به صورت منظم و طولانی، باعث ایجاد فشار روانی بر بیمار می‎شود که این مساله ‎‎می‎تواند بر کیفیت زندگی فرد تاثیر منفی بگذارد (31). آمار و همکاران (2003) با طرح این سوال که چرا فشار خون در پیشگیری سطح دوم به خوبی کنترل نمی‎شود، به این موضوع مهم تاکید نمودند که فشار خون بالا، از همه رویدادهای مهم زندگی اثر ‎‎می‎پذیرند و این رویدادها قادرند، کیفیت زندگی بیماران را تحت تاثیر خود قرار دهند. آنان بر این اصل مهم تاکید دارند که هر گونه درمان موفقیت آمیز در فشار خون بالا، ‎‎می‎بایست علاوه بر دارودرمانی بر نقش عوامل روان شناختی و جامعه شناختی نیز توجه جدی داشته باشد و از این عوامل برای درمان موفق بیماران استفاده نمایند (32).

همچنین یافته‎‎های این پژوهش نشان داد تمامی بیماران گروه آزمون تمایل به بهبود سواد سلامت خود داشتند. پس از بکارگیری آموزش خودمراقبتی، نمره سواد سلامت در بیماران گروه آزمون بعد از آموزش تفاوت معناداری با گروه مداخله داشت، که این تفاوت نشان دهنده مؤثر بودن آموزش خودمراقبتی بر سواد سلامت بیماران گروه آزمون نسبت به گروه کنترل بود. این پژوهش نشان داد که با آموزش درست به بیماران ‎‎می‎توان تغییرات رفتاری مناسبی در آنها ایجاد کرد. این یافته با یافته‎‎های اغلب پژوهش‎‎های انجام شده قبلی مانند یافته‎‎های رئیسی و همکاران (2015)، قنبری و همکاران (2011)، نکویی مقدم و همکاران (2012) در داخل کشور و لی و همکاران (2010)، جاویس-ورانر و همکاران (2011) در خارج از کشور همسو می باشد (33-37). این در صورتی است که سواد سلامت کافی برای مشارکت بیمار در سیستم‎‎های مراقبت بهداشتی و اخذ تصمیمات مناسب بهداشتی کاملاً ضروری است و منجر به توانمندسازی مردم در به کاربستن اطلاعات و دستورهای مربوط به سلامت می شود.

اسچیلینگر و همکاران (2002) در مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که بیمارانی که از سواد سلامت کافی برخوردار بودند، کنترل قند خون آن‎‎ها بهتر از بیمارانی بود که سواد سلامت ناکافی داشتند (38). این نتایج با نتایج مطالعه موشر و همکاران (2012) هم خوانی دارد، نتایج مطالعه آن‎‎ها نشان داد که بین سواد سلامت و دانش و آگاهی از داروها ارتباط معنی داری وجود دارد (39).

در مطالعه مروری نگو و و همکاران (2009) بین سواد  سلامت پایین با سطح سلامت پایین، عدم پیروی از رژیم غذایی، خطاهای دارویی، افزایش هزینه‎‎های دارویی و افزایش بستری در بیمارستان ارتباط معنی دار مشاهده شد (40). مطالعه گچی و همکاران (2006) نشان داد که آموزش مراقبت از خود به مدت 1 ماه توانست مهارت مراقبت از خود را در بیماران افزایش دهد، و نتیجه گرفتند ایجاد انگیزه در بیماران عامل مهمی در افزایش آگاهی و عملکرد بیماران ‎‎می‎باشد (41). مهم ترین هدف آموزش دادن در بیماران ایجاد رفتارهای درست و ماندگار ‎‎می‎باشد (42).

در مطالعه‎ای نشان داده شد که با استفاده از دو روش مراقبت‎‎های تلفنی و مداخله حمایتی می‎توان آگاهی بیماران دیابتی از بیماری خود و سواد بهداشتی آنان را بالا برد و به اختلاف معناداری با نتایج قبل از مداخله آموزشی رسید (43). همچنین کاندولانیز (2009) در تحقیق خود به نتایج مشابه مطالعه حاضر دست یافت، به طوری که 79% بیماران بعد از دریافت آموزش از سواد بهداشتی کافی برخوردار شدند (44). شارپ نیز در زمینه افزایش آگاهی بیماران دیابتی در خصوص بیماری شان به نتایج مشابهی دست یافت که نتایج مطالعه حاضر را تأیید می‎نماید مطالعه دیگری توصیه می‎کند که در طی ملاقات‎‎های بالینی بیماران ، لازم است پزشکان ارتباط متناسب با سواد سلامت واقعی بیمار برقرار نمایند. برخی تکنیک‎‎های ساده برای این منظور، استفاده از زبان گفتاری ساده، سرعت کم و شرکت اعضای مهم خانواده در بحث‎‎ها است (45).

خزرلو و فیضی (2012) در زمینه اهمیت خودمراقبتی دریافتند بیمارانی که به نوعی در مراقبت از خود مشارکت ‎‎می‎کنند، در زمینه دستیابی به اهداف سلامتی موفق‎تر ‎‎می‎باشند. اجرای برنامه‎‎های آموزشی خودمراقبتی در افزایش توان خودمراقبتی بیمار موثر است. نتایج مطالعات نشان ‎‎می‎دهد در صورتی که بتوان در امر آموزش‎‎ها از مشارکت بیماران استفاده کرد و آن‎‎ها را در امر یادگیری فعال نمود، خودمراقبتی و آگاهی‎ شان افزایش ‎‎می‎یابد. همچنین مطالعه‎ای گزارش کرد، بیماران شرکت کننده در جلسات آموزشی توانمد سازی از قدرت بیشتری برای مقابله با چالش‎‎های روانی و اجتماعی همراه با فشار خون برخوردار هستند. یکی از اهداف برنامه خودمراقبتی، افزایش دانش و آگاهی بیماران از ماهیت بیماری شان است. دانش بیماری درباره بیماری و نحوه کنترل آن اهمیت بسزایی دارد و بر کنترل بیماری اثر گذار است. هیچ یک از بیماری‎‎ها به اندازه فشارخون به مداخله شخصی و سعی و تلاش خود فرد بستگی ندارد. هدف از خودمراقبتی در فرد مبتلا به فشار خون این است که بیمار قادر باشد با آگاهی و امیدواری فراوان و با مشارکت کامل خود در درمان و مراقبت از بیماریش کوشا بوده و در این را مداومت داشته باشد (46).

اجرای برنامه آموزش خودمراقبتی ‎‎می‎تواند باعث بهبود کیفیت زندگی و سواد سلامت بیماران مبتلا به پرفشاری خون گردد. پیشنهاد می‎شود با اجرای این برنامه آموزشی برای بیماران مبتلا به فشار خون توسط مراقبین سلامت، گامی موثر در جهت ارتقاء کیفیت زندگی و سواد سلامت این بیماران برداشته شود. با توجه به گستردگی سیستم خدمات بهداشتی-درمانی در کشور ما، و ادغام بهداشت روان به عنوان اصل نهم خدمات بهداشتی اولیه در نظام شبکه بهداشتی درمانی کشور (PHC) و استقرار روانشناس در این مراکز، توصیه ‎‎می‎شود، توجه به سلامت عمومی و کیفیت زندگی بیماران مبتلا به پرفشاری خون، مورد تاکید و توجه جدی نیروهای مستقر در این مراکز اعم از سطح اول (خانه‎‎های بهداشت روستایی) و مراکز بهداشتی درمانی و بیمارستان‎‎های تابعه دانشگاه‎‎های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی کشور (سطح دوم) قرار گیرد و در جلسات بازآموزی مراکز بهداشتی و درمانی مورد آموزش قرار گیرد. پژوهش حاضر به رغم نتایج قابل توجهی که داشت با محدودیت‎ها و نقاط ضعفی نیز روبرو بود، مراجعان مرکز بهداشت را بیشتر طیف بیماران با سطح اجتماعی اقتصادی پایین و تحصیلات پایین تشکیل ‎‎می‎دهند، در نتیجه نمونه موجود بیانگر خصوصیات جمعیت عمومی ایران نمی‎باشد. از آنجا که پر فشاری خون یک بیماری مزمن است و خانواده نیز ‎‎می‎تواند در روند مراقبت این بیماران شرکت نماید، توصیه می‎شود در پژوهش‎‎های آتی آموزش‎‎هایی برای خانواده مبتلایان به بیماری  پرفشاری خون انجام شود.

تشکر و قدردانی

مطالعه نتیجه طرح تحقیقاتی مصوب دانشگاه علوم پزشکی مشهد در تاریخ 07/08/1394 با کد 931375 می باشد. حمایت مالی این پژوهش بر عهده ی معاونت محترم پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد بود. بدینوسیله از مسئولین محترم دانشگاه و تمامی بیمارانی که ما را در این طرح یاری نمودند، سپاسگزاری می‎شود.

مراجع

1. Sheikh Sharafi H, Seyedamini B. Assessment of health literacy and self-care in heart failure patients. J Health Literacy 2016; 1:203-19. (Persian)
2. Jekel JF, Katz DL, Elmore JG, Wild D. Epidemiology, biostatistics and preventive medicine. 2nd ed. Philadelphia: Saunders Company; 2001. P. 221-3.
3. Wang Y, Wang QJ. The prevalence of pre hypertension and hypertension among us adults according to the new joint national committee guidelines, new challenges of the old problem. Arch Intern Med 2004; 164:2126-34.
4. Mansoorian M, Qorbani M, Shafieyan N, Asayesh H, Shafieyan Z, Maghsodloo D. Association between life style and hypertension in rural population of Gorgan. J Health Promo Manage 2012; 1:23-8. (Persian)
5. Chobanian AV, Bakris GL, Black HR, Cushman WC, Green LA, Izzo JL Jr, et al. National heart, lung, and blood institute joint national committee on prevention, detection, evaluation, and treatment of high blood pressure; national high blood pressure education program coordinating committee. The seventh report of the joint national committee on prevention, detection, high blood pressure. JAMA 2003; 289:2560-72.
6. Arslantas D, Ayranci U, Unsal A, Tozun M. Prevalence of hypertension among individuals aged 50 years and over and its impact on health related quality of life in a semi-rural area of western Turkey. Chin Med J 2008; 121:1524-31.
7. Beto JA, Bansal VK. Quality of life in treatment of hypertension. A metaanalysis of clinical trials. Am J Hypertens 1994; 7:286-7.
8. Deyo RA. The quality of life and research and care. Ann Int Med 1991; 114:695-7.
9. Alexander R, Pratt C, Ryan T. The heart. 11th ed. New York: Graw-Hill; 2004. P. 13-5.
10. Carvalho MV, Siqueira LB, Sousa AL, Jardim PC. The influence of hypertension on quality of life. Arq Bras Cardiol 2013; 100:164-74.
11. Ebadi A, Shamsi A, Refahi AA, Saied Y. Comparison of the quality of life in men with and without hypertension. Sci J Hamadan Nurs Midwifery Facul 2012; 20:5-15. (Persian)
12. Nama S, Chesla C, Stotts NA, Kroon L, Janson SL. Barriers to diabetes management: patient and provider factors. Diabetes Res Clin Pract 2011; 93:1-9.
13. Tol A, Pourreza A, Rahimi Foroshani A, Tavassoli E. Assessing the effect of educational program based on small group on promoting knowledge and health literacy among women with type 2 diabetes referring to selected hospitals affiliated to Tehran University of Medical Sciences. Razi J Med Sci 2013; 19:104. (Persian)
14. Reisi M, Javadzade SH, Mostafavi F, Sharifirad G, Radjati F, Hasanzade A. Relationship between health literacy, health status, and healthy behaviors among older adults in Isfahan, Iran. J Educ Health Promot 2012; 1:31. (Persian)
15. Aziznejad P, Kashaninia Z. Effect of self-care training on applying coping strategies of adolescents. Bim J Hormozgan Univ Med Sci 2006; 10:256-72. (Persian)
16. Khosravi A, Ahmadzade K. Investigating health literacy level of patients referred to Bushehr hospitals and recognizing its effective factors. Iran South Med J 2016; 18:1245-53. (Persian)
17. Aovisi S, Aimanzade N, Basir Z, Jovadi Z. Fundamental nursing. Potter and Perry. Tehran: Salami; 2003. P. 182-3.
18. Oreizy HR, Farahani HA. Applied research methods in clinical psychology. Tehran: Danzhh; 2009. (Persian)
19. Beigi MA, Zibaeenezhad MJ, Aghasadeghi K, Jokar A, Shekarforoush S, Khazraei H. The effect of educational programs on hypertension management. Int Cardivasc Res 2014; 8:94-8. (Persian)
20. Ware JE, Snow KK, Koshinski M, Gndek B. SF-36 Health survey: manual and interpretation guide. Boston: Health Institute; 1993.
21. Montazeri A, Goshtasebi A, Vahdaninia MS, Gandek B. The short form health survey (SF-36): translation and validation study of the Iranian version. Qual Life Res 2005; 14:875-82. (Persian)
22. Montazeri A, Goshtasebi A, Vahdaninia M, Gandek B. The short form health survey (SF-36): translation and validation study of the Iranian version. Qual Life Res 2005; 14:875-82. (Persian)
23. Lawrence WF, Fryback DG, Martin PA, Klein R, Klein BE. Health status and hypertension: a population-based study. J Clin Epidemiol 1996; 49:1239-45.
24. Hacihasanoglu R, Gozüm S. The effect of patient education and home monitoring on medication compliance, hypertension management, healthy lifestyle behaviours and BMI in a primary health care setting. J Clin Nurs 2011; 20:692-705.
25. Aghajani M, Ajorpaz NM, Atrian MK, Raofi Z, Abedi F, Vartoni SN, et al. Effect of self-care education on quality of life in patients with primary hypertension: comparing lecture and educational package. Nurs Midwifery Stud 2013; 2:71. (Persian)
26. Hunt JS, Siemienczuk J, Touchette D, Payne N. Impact of educational mailing on the blood pressure of primary care patients with mild hypertension. J Gen Intern Med 2004; 19:925-30.
27. Park YH, Song M, Cho BI, Lim JY, Song W, Kim S. The effects of an integrated health education and exercise program in community-dwelling older adults with hypertension: a randomized controlled trial. Patient Educ Couns 2011; 82:133-7.
28. Fernandez S, Scales KL, Pineiro JM, Schoenthaler AM, Ogedegbe G. A senior center-based pilot trial of the effect of lifestyle intervention on blood pressure in minority elderly people with hypertension. J Am Geriatr Soc 2008; 56:1860-6.
29. Baker DW, Gazmararian JA, Williams MV, Scott T, Parker RM, Green D, et al. Functional health literacy and the risk of hospital admission among Medicare managed care enrollees. Am J Public Health 2002; 92:1278-83.
30. Rosamond W, Flegal K, Furie K, Go A, Greenlund K, Haase N, et al. Heart disease and stroke statistics-2008 update. Circulation 2008; 117:e25-46.
31. Krokavcova M, van Dijk JP, Nagyova I, Rosenberger J, Gavelova M, Middel B, et al. Social support as a predictor of perceived health status in patients with multiple sclerosis. Patient Educ Couns 200; 73:159-65.
32. Amar J, Chamontin B, Genes N, Cantet C, Salvador M, Cambou JP. Why is hypertension so frequently uncontrolled in secondary prevention? J Hypertens 2003; 21:1199-205.
33. Reisi M, Mostafavi F, Javadzade H, Mahaki B, Tavassoli E, Sharifirad GH. Communicative and critical health literacy and self-care behaviors in patients with type 2 diabetes. Iran J Diabetes Metab 2015; 14:199-208. (Persian)
34. Ghanbari SH, Majlessi F, Ghaffari M, Mahmoudi Majdabadi M. Survey on health literacy of pregnant women in health centers of Shahid Beheshti University of medical sciences. Med J 2011; 19:1-13. (Persian)
35. Nekoei-Moghadam M, Parva S, Amiresmaili M, Baneshi M. Health literacy and utilization of health services in Kerman urban area 2011. Tolue Behdasht J 2012; 11:123-34. (Persian)
36. Lee SY, Tsai TI, Tsai YW, Kuo KN. Health literacy, health status, and healthcare utilization of Taiwanese adults: results from a national survey. BMC Public Health 2010; 10:614.
37. Jovic-Veranes A, Bejgovic-Mikanovic V, Marinkovic J, Kocev N. Health literacy in a population of primary healthcare patients in Belgrade, Serbia. Int J Public Health 2011; 56:201-7.
38. Schillinger D, Grumbach K, Piette J, Wang F, Osmond D, Daher C, et al. Association of health literacy with diabetes outcomes. JAMA 2002; 288:475-82.
39. Mosher HJ, Lund BC, Kripalani S, Kaboli PJ. Association of health literacy with medication knowledge, adherence, and adverse drug events among elderly veterans. J Health Commun 2012; 17:241-51.
40. Ngoh LN. Health literacy: a barrier to pharmacist-patient communication and medication adherence. J Am Pharm Assoc 2009; 49:e132-46.
41. Gehi AK, Mehta D, Gomes JA. Evaluation and management of patients after implantable cardioverter-defibrillator shock. JAMA 2006; 296:2839-47.
42. Mohammad HM, Farahani B, Zohour AR, Panahi AS. Self-care ability based on Orem’s theory in individuals with coronary artery disease. Iran J Crit Care Nurs 2010; 3:87-91. (Persian)
43. Long AF, Gambling T. Enhancing health literacy and behavioural change within a tele-care education and support intervention for people with type 2 diabetes. Health Expect 2012; 15:267-82.
44. Kandula NR, Nsiah-Kumi PA, Makoul G, Sager J, Zei CP, Glass S, et al. The relationship between health literacy and knowledge improvement after a multimedia type 2 diabetes education program. Patient Educ Couns 2009; 75:321-7.
45. Sharp LK, Lipsky MS The short-term impact of a continuing medical education program on providers’ attitudes toward treating diabetes. Diabetes Care 1999; 22:1929-32.
46. Khezerloo S, Feizi A. A survey of relationship between perceived self-efficacy and self-care performance in diabetic patients referring to Urmia diabetes center. J Urmia Nurs Midwifery Facul 2012; 10:1. (Persian)
مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد
دوره 60، شماره 6
بهمن اسفند96- دوره 60 شماره6
بهمن و اسفند 1396
صفحه 792-803

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار