نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه جراحی قلب، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
2 کارشناسی ارشد پرستاری مراقبتهای ویژه، عضو هیات علمی دانشکده پرستاری، دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، سبزوار، ایران.
3 گروه بیهوشی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، مشهد، ایران
چکیده
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Abstract
Introduction: Pericardial effusion is the accumulation of over-normal fluid in the pericardial space that is pathologic and causes cardiac dysfunction and sometimes death of the patient. We aimed to evaluate the etiology and mortality of pericardial window patients.
Materials and Methods: A retrospective descriptive analysis was performed on all the patients with cardiac tamponade, who were admitted to cardiac surgery ward of Ghaem Hospital during 2013-2017. We included patients who had undergone transthoracic echocardiography by the cardiology service at least once. After completing the forms specific to information and considered variables, SPSS was used to analyze the data. P-values less than 0.05 were considered statistically significant.
Results: Of the 100 patients, 45 were female and 55 were male. The mean age of the patients was 57 years. The most common etiologies included viral infections (25%), tuberculosis (10%), malignancy (6%), chronic kidney diseases (4%), connective tissue disorders (4%), chronic liver diseases (3%), and history of open heart surgery (3%). In 45% of the cases, a specific etiology could not be established. The rate of mortality was reported 2%.
Conclusion: Pericardial effusion and cardiac tamponade are life threatening conditions. However, timely medical intervention and surgery, as well as proper operative management, can effectively save lives and reduce patient mortality.
کلیدواژهها [English]
مقدمه
پریکاردیال افیوژن عبارت است از تجمع مایع بیش از حد طبیعی در فضای پریکاردی که حالت پاتولوژیک میباشد و باعث بروز اختلال کارکرد قلبی و گاهاً مرگ بیمار میشود (1). اتیولوژی آن علاوه بر صدمات و مشکلات قلبی که به همراه دارد میتواند منجر به طیف وسیعی از بیماری های سیستمیک گردد، همچنین علائم و نشانههای افیوژن پریکارد بستگی بهاندازه و مدت آن دارد (2). تجمع این مایع ممکن است ازنظر کیفی ترانسودایی، اگزوداتیو یا خونی باشد. این مایع ممکن است با علل متفاوت در فضای پریکارد تجمع پیدا کند (3). افیوژن پریکارد در بیماران سرطانی، سل و یا قرار گرفتن در معرض اشعه و همچنین در بیمارانی که در مرحله انتهایی بیماری کلیوی بوده و دیالیز میشوند نیز رخ میدهد (2). زمانی که افیوژن پریکارد سبب ایجاد فشار گردد، میتواند مخرب بوده و عملکرد قلب را تحت تأثیر قرار دهد، که این امر میتواند منجر به ایجاد تامپوناد قلبی گردد، حدود 20% از اتیولوژی افیوژنهای پریکاردی ادیوپاتیک میباشد (4). هنگامیکه فشار پریکارد افزایش پیدا میکند فشار دهلیز راست به صورت موازی با آن افزایش یافته به طوری که فشار دهلیز راست بازتاب صحیحی از فشار داخل پریکارد میباشد. اگر چه تجمع مایع در پریکارد نتیجه افزایش فشار در دهلیز راست در کنار محدودیت های تخلیه ای وریدی یا لنفاتیک است، اما تجمع مایع حاوی خون در حفره مذکور به صورت مکرر در جریان یک نارسایی قلبی ساده دیده میشود (5). در این زمان بیماران ممکن است علائم و نشانههای تامپوناد حاد قلبی را داشته باشند. در این حالت علائم شایع تنگی نفس، سرفه و درد پلورتیک قفسه سینه ایجاد میگردد (6). بسته به شدت تامپوناد قلبی فشارخون سیستمیک ممکن است، کاهش یافته یا در محدوده طبیعی حفظ گردد. افزایش پیشرونده در فشار داخل پریکارد نهایتاً منجر به اختلال پرشدگی دیاستولیک قلب، کاهش حجم ضربه ای و افت فشار خون میگردد (7). این علائم بالینی، نه تنها زندگی را برای بیماران سخت میکند، بلکه آماده سازی بیماران جهت انجام عمل جراحی قلب را به خصوص برای گروه بیهوشی مشکل و همراه خطر میسازند. ابزار تشخیصی ساده و استاندارد برای تامپوناد حاد قلبی اکوکاردیوگرافی میباشد. اکوکاردیوگرافی فقط وجود واندازه پریکاردیال افیوژن را مشخص میکند و برای تشخیص عامل زمینه ساز بیماری توجه به تاریخچه و معاینه فیزیکی و گاهاً آنالیز مایع پریکاردی لازم میباشد (8). از آن جایی که تامپوناد حاد قلبی تهدید کننده زندگی است و نیاز به تخلیه فوری پریکاردی دارد. مرحله اول چالش بزرگی که پیش روی تیم درمانگر (شامل گروه جراحی قلب و گروه بیهوشی) میباشد، نجات جان بیمار و انجام موفقیت آمیز تخلیه مایع درون پریکارد قلب و برطرف کردن تامپوناد است. تخلیه مایع میتواند به دو روش درناژ ساده و پریکاردیال ویندو صورت گیرد. در روش پریکاردیال ویندو برش جراحی میتواند در ناحیه زیر جناغ یا پهلو باشد. در عمل باز پس از دسترسی به پرده ی دور قلب قسمتی از آن برداشته شده و جهت تخلیه مابقی ترشحات چست تیوب یا لوله قفسه سینه گذاشته میشود (9).در مقابل درناژ ساده از لوله بین دندهای جهت تخلیه مایع استفاده میشود. صادقپور طباطبایی و همکارانش عنوان کردند که در بیمارانی که تحت عمل پریکاردیال ویندو قرار میگیرند، سبب کاهش شیوع تجمـع مایع در روز سوم و بعد از ترخیص میشود (9). از سوی دیگر لایـت و همکارانش، در نشـان دادند که در 63% بیماران پس از عمل جـراحی بـای پـس کرونری و در 45% بیمـاران پس از اعمال دریچـه ای تجمع مایع در حفرة جنبی وجود داشته است، که در 3% شدیدتر بوده است (10). با توجه به اهمیت پیگیری و اقدام جراحی به موقع برای این بیماران تصمیم بر این گرفته شد تا اتیولوژی و مورتالیتی بیماران که تحت عمل پریکاردیال ویندو در سرویس جراحی قلب بیمارستان قائم دانشگاه علوم پزشکی مشهد، قرار گرفتهاند، بررسی گردد.
مواد روشها
مطالعه حاضر یک مطالعه توصیفی-تحلیلی گذشته نگر است. برای انجام این مطالعه تمام بیمارانی که در طول سالهای 1392 تا 1396 به علت تامپوناد به بخش جراحی قلب باز در بیمارستان قائم دانشگاه علوم پزشکی مشهد معرفی شده بودند را انتخاب نموده، و مورد بررسی قرار دادیم. پرونده کلیه بیماران که توسط سرویس کاردیولوژی دارای حداقل یک اکوی ترانس توراسیک بودند را وارد مطالعه شدند. سپس از بین آنها بیمارانی که در اکوکاردیوگرافی حجم زیاد مایع در فضای پریکارد و کلاپس حفرات سمت راست گزارش شده بود، همچنین دارای افیوژن پریکارد با حجم متوسط تا وسیع بودند عمل برای آنها گذاشته شده بود، وارد مطالعه کردیم. این بیماران از بخشهای ریه، داخلی، عفونی، هماتولوژی، اورژانس قلب معرفی شده بودند. برای تمامی بیماران قبل از اعزام به اتاق عمل chest x Ray، بررسی خون محیطی و رزرو خون صورت گرفته است. پس از انتقال به اتاق عمل کلیه بیماران تحت مانیتورینگ استاندارد قرار گرفتهاند. برای بیماران راه وریدی وارتریال لاین تعبیه شده است همچنین القا بیهوشی با اتومیدیت یا کنامین صورت گرفته است. شیوه جراحی این بیماران با یکی از دو روش انسزیون ساب گزیفوئید یا آنتریور توراکوتومی چپ یوده است. مایع پریکارد جهت سیتولوژی و نیز بیوپسی بافت پریکارد ارسال شده است. بیماران پس از عمل در صورت نیاز به ICUو یا بخش منتقل شدهاند. در نهایت پس از تکمیـل فـرم هـای مخصـوص اطلاعات و متغیـرهای مــورد نظـر در ایـن تحقیــق و پـس ازهمسانسازی متغیـرهای زمینـه ای بـا آزمـون هـای آمـاری مناسب، ارتباط مداخلات و متغیرهـای وابسـته بـا متغیرهـای مســـتقل بـــه وســـیله تســـت One-Way ANOVA و Independent-Sample t test تحت نرم افزار SPSS مـورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. مقـدار P-value معنی دار آماری، 05/0 در نظـر گرفتـه شـده است.
نتایج
از نظر توزیع جنسی، از 100 بیمار مورد بررسی 45 مورد زن و 55 مورد مرد بودند. از نظر توزیع سنی، میانگین سنی بیماران مورد مطالعه 57 سال گزارش شده است. توزیع جنسی ردههای مختلف سنی را میتوانید در جدول 1 مشاهد نمایید. بین بروز پریکاردیال افیوژن و یافتههای آزمایشگاهی رابطه معنی داری مشاهد نشده است (جدول 2).
حین عمل در هیچ یک از بیماران مورتالیته مشاهده نشده است، اما یکی از بیماران پس از عمل و انتقال به ICUبه دلیل تشدید علایم لوپوس پس از 1۰ روز فوت نموده است، همچنین یکی دیگر از بیماران پس از انتقال به CCUبه دلیل نارسایی بطن راست و به همراه علایم کلاپس همودینامیک فوت کرده است، در کل میتوان عنوان کرد که در این بیماران مورد مطالعه در کل 2 مورد و یا به عبارتی 2% مورتالیته بعد از عمل وجود داشته است.
از نظر توزیع اتیولوژی در هر دو جنس، فراوانترین مورد مشاهده شده ادیوپاتیک (45%) مشاهده گردید. دومین علت مربوط میشود به سرماخوردگی و عفونتهای ویرال (25%)، همچنین علل دیگر پریکاردیال افیوژن مشاهده شده مربوط میشود به بیماران مشکوک به سل (10%) که در 15 بیمار مشکوک به سل، پریکاردیال افیوژن مشاهد شده است که تنها در 10 مورد بیماری سل آنها مورد تایید قرار گرفته است. در 20% بیماران به دنبال سایر علل شامل: 6 مورد به دنبال کانسر، 4 مورد به علت بیماریهای بافت همبند، 4 مورد به علت بیماری کلیوی، 3 مورد به علت بیماری مزمن کبدی و 3 مورد به علت داشتن سابقه جراحی قلب باز مبتلا به پریکاردیال افیوژن شده بودند. (نمودار 1)
بحث
یافتههای مطالعه ما نشان میدهد که، بیماران از نظر توزیع سنی 71% آنها سن بالای 50 سال را داشتهاند، لوی و همکارانش (11) میانگین سنی مبتلایان را 54 سال و چو و همکارانش (12) 53 سال گزارش کردهاند. بررسی یافتهها از نظر میانگین سنی نشان دهنده این مطلب است که با افزایش سن به دلیل افزایش عوامل خطر و بیماری های سیستمیک میزان ابتلا به افیوژن پریکارد افزایش مییابد. از سوی دیگر با توجه به اینکه بدخیمی شایع ترین علت افیوژن پریکارد در مراکز درمانی است و همچنین یکی از عوامل مهم مرگ و میر در بیماران میباشد، باید توجه داشت که شویع بالای این اختلال در بین بیماران را بیش از حد مورد ارزیابی قرار گرفته شود.
با توجه به جمعیت مورد مطالعه دلیل اصلی ابتلا به پریکاردیال افیوژن را ایدیوپاتی تعیین گردید و تحت درمان قرار گرفتند. عفونت پریکاردی ایدئوپاتیک میتواند از لحاظ تشخیص و درمان چالش برانگیز باشد. با توجه به مطالعات انجام شده وسط Levy (13)، Ma (14) و Saab (15) یکی از مهمترین عوامل ایجاد پریکاردیال افیوژن را ایدیوپاتی معرفی نمودند. نظر به عوارض مهلک پریکارد افیوژن، تشخیص سریع این بیماری از اهمیت خاصی برخوردار میباشد (7). معاینه فیزیکی همراه با یافتههای الکتروکاردیوگرافی و رادیوگرافی قفسه سینه میتواند وجود یک افیوژن پریکارد را نشان دهد؛ با این حال، با توجه به این که یکی از علل اصلی ابتلا به پریکاردیال افیوژن، ایدیوپاتی میباشد روشهای تصویربرداری اضافی، مانند اکوکاردیوگرافی، برای تشخیص درست و به دنبال آن برای درمان مناسب این بیماران نیاز میباشد (16). بنابراین ارایه نمودن علایم بالینی مهم و اختصاص با این بیماری با معطوف نمودن ذهن پزشک به این بیماری میتواند لزوم انجام اقدامات تشخیصی و کاربردی مفید را فراهم نموده و به تشخیص و درمان سریع بیماری کمک کند. استفاده از روش اکوکاردیوگرافی میتواند روش مناسبی برای بررسی پریکاردیال افیوژن در بیمارانی که تحت جراحی قلب باز قرار میگیرند باشد.
در حال حاضر مطالعه انجام شده نشان میدهد که دومین عامل مهمی که منجر به عفونت پریکارد میگردد بیماریهای عفونی و عفونتهای ویرال میباشد. روتر و همکارانش در مطالعه خود نشان دادند که یکی از دلایلی اصلی ابتلا به پریکاردیال افیوژن در منطقه افریقای جنوبی توبرکلوزیس میباشد (17). Maggiolini و همکارانش گزارش کردند که عفونتهای بدخیم یکی از عوامل اصلی ایجاد پریکاردیال افیوژن، عفونتهای بدخیم میباشد (18). مطالعات انجام شده نشان میدهد، که توبرکلوز به عنوان یکی از علل مهم افیوژن پریکارد در کشور های در حال توسعه از اهمیت خاصی برخوردار میباشد، و میتوان از آن به عنوان شایع ترین علت افیوژن های حجیم پریکارد در دنیای غرب اشاره نمود (11, 19). البته با توجه به مطالعات انجام شده باید به این نکته توجه داشت در ارتباط با ابتلای پریکاردیال افیوژن و انواع مختلف عفونت، اپیدمیولوژی محلی نقش مهمی در آن دارد (20). در این زمان نیاز به یک روش سیستماتیک برای تعیین علل عفونت پریکارد با توجه به عفونتهای رایج آن منطقه مورد نیاز میباشد، Miller و همکارانش در مطالعه خود عنوان کردند که حتی محدودیتهای فصلی در رابطه با شیوع بیماریهای عفونی و پریکاردیال افیوژن میتواند تاثیر گذار باشد (21). نتایج این مطالعه و مطالعات گذشته نشان میدهد که بیماریهای عفونی و عفونتهای ویرال مهمترین عامل بروز پریکاردیال افیوژن میباشد، بنابراین پیشنهاد میشود این مسئله را در بین بیماران مراجعه کننده مورد توجه قرار داد، تا از بروز پریکاردیال افیوژن در این بیماران پیشگیری نمود و یا در صورت بروز بتوان اقدامات درمانی مناسب را به موقع انجام داد.
گرنیک و همکارانش نشان دادند که سرطان ریه و سینه مهترین علل ایجاد بدخیمی پریکارد افیوژن در میان انواع سرطانها میباشد (22). Takata و همکارانش در 40% بیماران مبتلا به سرطان مری بدخیمی پریکارد افیوژن را مشاهده نمودهاند (23). همچنین Kim و همکارانش در مطالعه خود عنوان کردند که در بیماران مبتلا به سرطان ریه که در مرحله چهار بیماری هستند ، در طول درمان این بیماران با خطر ابتلا به پریکارد افیوژن روبرو میباشند (24). نتایج این مطالعه مشابه با مطالعات گذشته نشان میدهد که پریکارد افیوژن مرتبط با سرطان با پیامدهای نامطلوب همراه است و غیرطبیعی است، داشتن اطلاع کافی در زمینه نوع سرطان با پریکارد افیوژن و سیتولوژی مایع غیر طبیعی ممکن است پیامدهای مهمی برای مدیریت داشته باشد، که باید در بیماران سرطانی به این امر توجه ویژه ای داشت.
پریکاردیت و افیوژن پریکارد یکی از عوارضی است که در بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه دیده میشود و یکی از شایع ترین علت مرگ و میر در این بیماران به ویژه قبل از شروع دیالیز میباشد (25). Rehman و همکارانش در مطالعه خود گزارش کردند که بیماریهای کلیوی به خصوص در مرحله پایانی منجر به افزایش پریکاردیت در این بیماران میگردد، به خصوص پریکاردیت اورمیک، شایعترین نوع پریکارد در بین این بیماران در عصر حاضر میباشد. پریکاردیت انقباضی نیز در میان این بیماران نیز مشاهده شده است، که در نهایت میتواند منجر به پریاردیتکتومی در آنها گردد (26). این مطلب نشان میدهد که مدیریت بیماریهای پریکارد در بیماران کلیوی نقش مهمی در مسیر درمان این بیماران دارد. منصور مقدم و همکارانش نشان دادند که افزایش شدت دیالیز در بیماران کلیوی مبتلا به افیوژن پریکارد سبب میشود شدت و شیوع آن را در این بیماران کمتر نماید (27). نتایج مطالعه ما نشان میدهد که بروز افیوژن پریکارد ناشی از بیماریهای کلیوی در مقام ششم قرار دارد (نمودار 1)، با در نظر گرفتن شیوع بالای افیوژن پریکارد در بیماران نارسایی مزمن کلیه و تحت دیالیز، و این که بسیاری از بیماران با پریکاردیت یا افیوژن پریکارد بدون علامت هستند، و همچنین یکی از عوامل اصلی مورتالیته این بیماران محسوب میشود. بنابراین استفاده از اکوکاردیوگرافی در یافتن افیوژن پریکارد راهی مطمئن، دقیق و مقرون به صرفه در جهت تشخیص و پیشگیری افیوژن پریکارد در این بیماران میباشد.
حاجی مرادی و همکارانش میزان مورتالیتی ناشی از افیوژن پریکارد را 3% گزارش کردهاند، که همگی با تشخیص تامپوناد قلبی در بیمارستان بستری شده بودند (28). احمدی و همکارانش در مطالعه خود نشان دادند که میزان مورتالیتی ناشی از افیوژن پریکارد 7% میباشد، اما مورتالیتی بیمارستانی بیماران دارای افیوژن پریکارد با بیماران بدون افیوژن پریکارد تفاوت معناداری ندارد (29). این در حالی است که چیستوی و همکارانش مورتالیتی ناشی از افیوژن پریکارد را در بیماران بستری مشاهده نکردهاند (30). نتایج حاصل از مطالعه ما نشان میدهد در کل 2% مورتالیته بعد از عمل مشاهده شده است که در این دو مورد به دلیل لوپوس و نارسایی بطن راست و به همراه علایم کلاپس همودینامیک فوت کردهاند. با اینکه میزان مرگ و میر ناشی از افیوژن پریکارد در بیماراناندک میباشد ولی یکی از عوامل مهمی است که باید در این بیمارانی که مستعد به ابتلا آن است مورد توجه قرار داد که بتوان از بروز آن پیشگیری نمود و یا در صورت بروز بتوان اقدامات درمانی مناسب و به موقع را برای آنها به کار برد، تا میزان مرگ و میر ناشی از افیوژن پریکارد کاهش یابد.
نتیجه گیری
با توجه به اینکه پریکاردیال افیوژن و تامپوناد میتواند تهدیدکننده حیات باشد، و اقدام به موقع درمانی و مداخله جراحی و همچنین اداره مناسب حین عمل میتواند به حفظ حیات بیماران کمک موثری کند، بنابراین استفاده از اکوکاردیوگرافی در یافتن افیوژن پریکارد راهی مطمئن، دقیق و مقرون به صرفه در جهت تشخیص و پیشگیری افیوژن پریکارد در این بیماران میباشد. با اینکه میزان مرگ و میر ناشی از افیوژن پریکارد در بیماراناندک میباشد، میتوان با انجام اقدامات درمانی به موقع و مناسب میزان مورتالیتی ناشی از افیوژن پریکارد را در بیماران را کاهش دهد. بنابراین نیاز است به بررسی دقیق نمونههای ارسالی مایع پریکارد و بیوپسی پریکارد جهت تشخیص علل این بیماری و همچنین در درمان مناسب و به موقع این بیماران کمک خواهد نمود.
تشکر و قدردانی
از تمامی کسانی که در این پژوهش همکاری کردهاند کمال سپاسگزاری می شود.
منبع مالی
این پژوهش منبع مالی مشخصی را نداشته است.
تاییدیه اخلاقی
این پژوهش مورد تایید کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی مشهد قرار گرفته است.
تعارض منافع
برای این پژوهش هیچ گونه تعارض منافعی وجود ندارد.