ارتباط روزه داری مادران حامله ومعیارهای رشدی نوزادان

مقدمه

یکی از واجبات مذهبی که در جوامع اسلامی بدان عمل می شود روزه داری ماه رمضان است که باید از اذان صبح تا اذان مغرب مسلمانان از خوردن غذاها و مایعات و سایر اعمالی که روزه را باطل می کند امتناع ورزند.تعداد زیادی از خانمهای حامله در این ماه روزه می گیرند. با توجه به اینکه تغذیه مادر در زمان لقاح بر سلامت جنین اثر می گذارد و پس از لقاح نیز مادر باید تغذیه کافی برای حمایت رشد و نمو بافتهای مادری و جنینی داشته باشد، بررسی تأثیر روزه داری بر سلامت مادر و تأثیر آن بر وزن نوزاد ضرورتی انکار ناپذیر است (1-3). دین مبین اسلام روزه داری را منوط به آسیب نرسیدن به مادر و جنین نموده است. باحلول ماه رمضان،بسیاری ازخانمهای بارداروشیرده به مسئله روزه داری و واحتمال آسیب یا عدم آسیب به مادر وجنین، می اندیشند. این سوالات در میان تعداد زیادی از زنان باردار مطرح است (3،1). به دلیل نامشخص بودن دقیق تأثیر روزه بر سلامت مادر و جنین در هنگام حاملگی، متخصصان زنان و زایمان و نوزادان در این رابطه اختلاف نظر دارند،مطالعات نشان داده است که گرسنگی در زمان حاملگی با تشدید و افزایش متابولیسم بدن مشخص می گردد و اثرگرسنگی طولانی مدت روی جنین نامشخص است. براساس برخی مطالعات انجام شده، هیپو گلایسمی در سه ماهه دوم حاملگی سبب-400 250گرم کاهش وزن در حین تولد می گردد (4). موضوع روزه داری اسلامی درمسائل مربوط به حاملگی، زایمان، مشکلات جنینی وشیردهی در تحقیقات اسلامی هر چند کمتر مورد تحقیق وبررسی قرارگرفته است، ولی مطالعات محدودی صورت پذیرفته که برخی از آنها بی تأثیری آنرا در دوران بارداری توضیح داده اند (3). دریک مطالعه که به منظور تعیین تأثیر دراز مدت روزه داری مادران در ماه رمضان بر رشد مغزی جنین و بهره هوشی 98 کودک و نوجوان 4-13سال انجام گرفته است، 30 روز روزه داری مادران حتی وقتی طول روز به طور متوسط12ساعت است، تاثیر نامطلوبی بر بهره هوشی کودکان ندارد و روزه داری سبب کاهش وزن نوزادان نشده است. البته شایدروزه داری بیش از 15روز ممکن است موجب کاهش وزنگیری مادرشود، اما بر رشد جنین تاثیر چندانی ندارد (5).

از طرفی در خصوص روزه داری خانمهای حامله این فرضیه مطرح بوده است که بر اثر هیپوگلیسمی ایجاد شده ممکن است عارضه جنینی به صورت کوچک بودن جنین برای سن حاملگی ((SGA^[1] بروز کند (2). اگرچه غذا نخوردن در زمان بارداری سبب کاهش قندخون می شود، پس از ۲۰ ساعت نخوردن غذا، سطح گلوکز سرم در حد بالای50 میلی گرم در دسی لیتر) ثابت می ماند. حتی در نخوردن غذا به مدت طولانی، انرژی جنین از طریق روش های جبرانی تأمین می شود. کاهش معنی داری درسطح سرمی گلوکز، انسولین، لاکتات، کارنیتین و افزایش معنی دار در سطح تریگلیسریدوهیدروکسی بوتیرات سرم در انتهای روزدر زنان باردار روزه دارگزارش شده است ولی یکسان بودنHDL-CبهLDL-C حاکی ازکاهش نسبت پیامدهای بارداری در زنان روزه دار نسبت به زنانی که روزه نگرفته اند، می باشد (4,6).

روزه داری خانمهای حامله و تأثیر آن بر پیامد حاملگی و سرنوشت جنین  سؤالی است که مکرراً متخصصین زنان و زایمان و متخصین کودکان با آن روبرو هستند، بنابراین ارزیابی نوزادان مادران حامله روزه دار و بررسی معیارهای رشدی آنها، نویسندگان را بر آن داشت تا به ارتباط روزه داری مادران حامله و وضعیت رشد نوزادان آنها  بپردازند.

روش کار

در یک مطالعه توصیفی – تحلیلی طی سالهای 1387-1392، در بخش مامایی بیمارستان قائم مشهد، 1020 نوزاد متولد شده بر اساس شرح حال مادری به دو گروه مورد (نوزادان مادرانی که حداقل 10 روز در طی حاملگی روزه گرفته اند= 614 نوزاد ) و شاهد (نوزادان مادرانیکه روزه نگرفته اند= 386 نفر) تقسیم شدند. این مطالعه مورد تأکید کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی مشهد پیش از انجام مطالعه، قرار گرفت.نوزادان پس از اخذ رضایت نامه از والدین وارد مطالعه شدند همچنین در این مطالعه ساعات روزه­داری 13 ساعت (12-14) در روز بود و ماههای روزه گرفتن شهریور و مهر بوده است و متوسط تعداد روز روزه داری گروه مورد 2/19 روز بوده است. در این مطالعه موردی شاهدی، به ارزیابی نوزادان مادران حامله روزه دار سالم و غیر روزه دار سالم بستری در بخشهای زنان و مامایی بیمارستان قائم (عج) پرداخته شد. مادران حامله ای که در هرسه ماهه حاملگی خود روزه داری را تجربه کردند گروه هدف این مطالعه بودند. ارزیابی و بررسی مشکلات مادران باردار روزه دار در شرح حالی که از این گروه به عمل آمده با گروه شاهد مقایسه گردید. گروه شاهد نیز مادرانی بودند که در زمان حاملگی روزه نگرفته بودند و مادر نیز حاملگی پر خطری نداشته است. در این مطالعه افراد مورد و شاهد بر اساس معیارهایی چون سن مادر(± 2 سال ) و ماه حاملگی با هم یکسان شدند. در شرح حال مادری، وزن مادر باردار قبل و پس از بارداری،سابقه بیماریهای مادر در حاملگی مورد تأکید قرار گرفته است. معیار ورودشامل نوزادان مادران باردار روزه دار سالم و نوزادان مادران باردار روزه نگرفته سالم بوده است ومعیارهای خروج شامل مادران باردار با بیماری های زمینه دوران حاملگی(دیابت،سل،بیماری قلبی،بیماری مزمن،آسم،بیماری روماتولوژی،بیماری اتوایمیون، پره اکلاپسی، بیماریهای گوارش، عفونتها، بدخیمی، بیماریهای استخوانی وغدد ، نارسائی گردنه رحم و یا اپی لپسی) بوده اند، 20 نوزاد به دلیل مشکلات مادر آنها از مطالعه خارج شدند ]بیماری قلبی، آسم، پره اکلاپسی، اپی لپسی [ بوده اند.

معمولا پس از تولد نوزاد، بعد از اقدامات اولیه ومعاینه نوزاد، براساس شرح حال مادری،نوزادان بدوگروه ذکر شده تقسیم گردیدند سپس وزن ،قد و دور سر نوزاداندازه گیری شد.

پس از جمع آوری اطلاعات داده ها وارد نرم افزارSPSS گردید. ابتدا دو گروه تحت مطالعه را براساس شاخصه های دموگرافیکی معرفی نموده و متغیرهای مداخله گر را در دو گروه تحت ارزیابی قرارداده ایم. هدف آن بود که ببینیم آیا دو گروه با هم جور هستند یا نه، در صورتی که دو گروه تحت  مطالعه به لحاظ متغیرهای مداخله گر باهم جور نبودند از آزمون آنالیز کواریانس استفاده نموده و این متغیرها را تحت کنترل قرار دادیم تابتوانیم نقش متغیرهای اصلی را تعیین کنیم. در غیر این صورت از آنالیز واریانس استفاده کردیم. در توصیف داده از میانگین، انحراف معیار، جداول فراوانی و نمودارها استفاده و در تحلیل داده از تست مجذور کای، من ویتنی، کراسکال والیس استفاده شده است و p-value کمتر از 05/0 از لحاظ آماری، معنی دار در نظر گرفته شد.

نتایج

توزیع فراوانی قرار گرفتن در چندمین هفته حاملگی نشان می دهد که 3/63 % کل افراد مورد مطالعه در سه ماهه اول ( ١٤ هفته اول حاملگی )، 2/9 % در ترایمستر دوم ( ١٤ هفته دوم حاملگی ) و 3/8 % در ترایمستر سوم حاملگی (در ١٤ هفته سوم حاملگی) قرار داشتند و بین دو گروه اختلاف آماری وجود نداشت (05/0>p) . متوسط سن مادران در گروه  روزه دار 2/27 سال ودر گروه غیر روزه دار6/ 27   بوده است(499/0). میانگین وزن قبل از باردراری در گروه شاهد 58/58 و در گروه مورد 18/61 کیلوگرم بوده است (058/0 (p=، میانگین وزن ماه آخر بادراری در گروه شاهد77/70ودر گروه مورد 97/79 کیلوگرم بوده است (832/0p=). 58 نوزاد گروه مورد و 76 نفر گروه شاهد نارس بوده اند (000/0 (p=. 99 (16%) نوزاد گروه مورد و 77(20%) نوزاد گروه شاهد با وزن کم موقع تولد متولد شده اند (122/0(p=.

سن حاملگی، نمره آپگاردقیقه اول و پنجم ، میانگین قد ، وزن  و دور سر در دو گروه شاهد و مورد تفاوت معنی داری نداشته است (05/0(p<. مشکلات حاملگی و عفونت حین زایمان درد و گروه تفاوت نداشت (05/0(p< سزارین در 5/43% مادران غیر روزه دار و در 8/41% مادران روزه دار انجام شده بود (008/0(p= (جدول1).

بحث

براساس یافته های این مطالعه، معیارهای رشدی بدو  تولد (وزن، دور سر، قد) در نوزادان مادران روزه دار و غیر روزه دار تفاوت ندارد. بررسی تأثیر روزه داری بر سلامت مادر و تأثیر آن بر وزن نوزاد ضرورتی انکار ناپذیر است. دین مبین اسلام گرفتن روزه را منوط به نداشتن تأثیر سوء بر مادر و جنین واجب نموده است. با این وجود به دلیل نامشخص بودن دقیق تأثیر روزه بر سلامت مادر و جنین در هنگام حاملگی تعدادی از خانمهای باردار همچنان به روزه داری خود ادامه می دهند نتایج مطالعات انجام شده متناقض است(3). متوسط وزن نوزادان مادران روزه دار در این مطالعه حدود 170 گرم از نوزادان مادران گروه دیگر بیشتر بوده است ولی این تفاوت از نظر آماری معنی دار نمی باشد در مطالعه ای که توسط شاه غیبی و همکاران تحت عنوان تأثیر روزه داری مادران حامله در سه ماهه سوم بر شاخص های تن سنجی نوزادان در بیمارستان بعثت سنندج در سال 1380 به صورت همگروهی انجام گرفت، گروه مواجهه شامل 62 نوزاد مادرانی بودند که در ماه رمضان روزه دار بودند و گروه مقایسه شامل نوزاد مادران غیر روزه دار بود. در مطالعه ایشان بین وزن، قد و اندازه دور سر حین تولد در گروه مواجهه و مقایسه ارتباط معناداری وجود نداشت (3). همچنین مطالعه ای در کشور گامبیا که بر 13300 نوزاد متولد شده از مادرانی که در دوران بارداری روزه  گرفته بودند، انجام شده نشان می دهد که روزه داری مادر تأثیری در وزن نوزادان در ابتدای تولد ندارد (4). اما مطالعه ای که  بر 420 نفر از خانمهای ترم حامله بیمارستان میرزا کوچک خان انجام شد نشان داد که میانگین وزن هنگام تولد نوزاد در گروه غیر روزه دار 8/3162 گرم و در سه گروه (1-9 روزه)8/0 329، (10-19روزه)0/3179 و (بیشتر از 20 روز)6/3062 گرم بود. آنالیز واریانس این اختلاف را معنی دار نشان داد(028/0=p) (7). نوزادان مورد مطالعه در اینجا با توجه به اینکه مادرانشان حدود 19 روز  روزه گرفته اند شبیه گروه دوم مطالعه بالا بوده اند. دلایل اینکه معیارهای رشدی نوزادان دو گروه تفاوت معنی داری نداشته است،  به خوبی مشخص نیست ولی احتمالا سن روزه داری در این نتیجه موثر بوده است دو سوم مادران نوزادان  مورد مطالعه قبل از 20 هفته حاملگی روزه گرفته اند معمولا رشد بدنی جنین در نیمه اول حاملگی بسیار کم است به طوری که معمولا در 12 هفتگی حاملگی جنین حدود 100 گرم  ودر 20 هفتگی حدود 400 گرم وزن دارد، لذا منطقی به نظر می رسد روزه داری در این زمان تاثیر بارزی بر وزن نهایی که بیشتر در سه ماهه سوم اتفاق می افتد نداشته باشد. با توجه به عدم تفاوت وزن مادران مورد مطالعه ما قبل از حاملگی و بعد از زایمان در دو گروه، احتمالا روزه بر رشد مادر و در نهایت بر رشد جنین اثر منفی نداشته باشد شاید دفعات تغذیه در روزه داری کاهش داشته ولی مقدار کلی  کالری دریافتی کم نشده باشد و مادران در وعده افطار و سحری مقدار بیشتری غذا دریافت کرده باشند (9،8). در مطالعه صالح و رحیمی نیز تفاوتی در وزن مادران روزه دار وغیر روزه دار در ماه آخر حاملگی مشاهده نگردید(7،9). یک مطالعه در تونس نیزتایید کرده است که روزه داری بر وزن مادر حامله اثر نداردکه  می تواند تایید کننده تئوری عدم تاثیر روزه بر وزن مادر حامله ونهایتا بر وزن جنین باشد (10).

در مطالعه حاضر 16% نوزادان مادران روزه دار  و20%  نوزادان مادران غیر روزه دار با وزن کم موقع تولد متولد شده اند (122/0 (p=. در مطالعه رحیمی میزان فراوانی وزن تولدکمتر از2500 گرم در مادران با روزه داری بیشتر از 20روز بیشتر بوده است و نتیجه گرفته است که تولد نوزاد نوزادان با وزن کم با روزه داری بیش از 20 روز در سه ماهه اول حاملگی ارتباط دارد (7).یکی از دلایل تفاوت نتایج این مطالعه با مطالعه حاضر شاید طول مدت روزه داری بیشتر در مطالعه دکتر رحیمی و همچنین تفاوت زمان روزه داری در ماه های حاملگی باشد. براساس یک مطالعه، زنان باداری که قبل از بارداری و حین آن تغذیه مناسبی داشته اند و استفراغ دوران بارداری ندارند و موادغذایی کامل در زمان بارداری مصرف می کنند، می توانند روزه بگیرند (11). زنان مسلمان باردار علاقمند به روزه داری هستند ولی نگرانی که برای آنها وجود دارد تأثیر روزه داری بر وزن جنین و تولد نوزاد با وزن کم است. در مطالعه ای که در بیرمنگهام انجام شد  13351 نوزاد تازه متولد شده از زنان مسلمان آسیایی با همین تعداد  زنان آسیایی غیر مسلمان که حاملگی ایشان در ماه رمضان بود با یکدیگر مقایسه شدند و نتیجه گرفتند که روزه داری بر وزن زمان تولد نوزادان ترم مؤثر نیست (12). همچنین در بررسی دیگری که توسط صالح در مالزی در سال 1998 انجام شد مشخص گردید تفاوتی در وزن نوزادان مادران روزه دار با مادران غیر روزه دار نداشته است (13). همچنین در یک مطالعه توسط نادری و همکاران نشان داده شده است که تغییرات وزن مادر، ارتفاع رحم و حجم مایع آمنیوتیک  و وزن موقع تولد نوزادان  متولد شده از مادران روزه دار با مادران روزه نگرفته تفاوت معنی داری نداشته است(14).

دور سر و قد نوزادان دوگروه تفاوت قابل ملاحظه های باهم نداشته اند وبه عبارتی روزه داری بر اندازه دور سر وقد نوزاد در موقع تولد اثر نداشته است که این نتایج با مطالعه شاه غیبی هماهنگی دارد(3) لذا به نظر نمی رسد در مادر روزه دار مشکلی در تبادل کالری و مواد به جنین پیش آید.

نمره اپگار دقیقه اول و پنجم در نوز ادان مادران روزه دار بالاتر از نوزادان مادران غیر روزه دار بوده است. لذا به نظر می رسد روند زایمان نیز در مادران روزه دار بهتر بوده است که به نظر یک یافته با ارزش بوده باشد. در مطالعه دکتر صادقی پور وهمکاران نشان داده شده است که روزه بر هوش کودکان اثر منفی ندارد (5). از محدودیت های مطالعه عدم در نظر گرفتن شرایط اقتصادی اجتماعی مادران و عدم بررسی مرده زایی و سقط در دو گروه بوده است.

نتیجه گیری

  براساس  یافته های مطالعه حاضر روزه داری معیارهای رشدی موقع تولد ( وزن ،قد ودور سر) را تغییر نمی دهد زایمان طبیعی در این مادران بیشتر ونمره آپگار موقع تولد در مادران روزه دار بالاتر بوده است.